Guðmundar drápa byskups *

Ræsi heiðra ek lopts ens ljósa,
lífs stýranda fugla ok dýra,
jarðar gróðr þann er eykr ok fæðir
alla kind ok temprar vinda;
mæta sýni miskunn ýtum
mána valdr, svá at eigim vánir
(heilagr gefi þat hölda skýlir)
himinríkis ok sannrar líknar.

Rædda ek lítt við reglur Eddu
ráðin mín, ok kvað ek sem bráðast
vísur þær, er vil ek ei hrósa,
verkinn erat sjá mjúkr í kverkum;
stirða hefir ek ár til orða,
ekki má af slíku þekkjaz,
arnar leir hefig yðr at færa,
emka ek fróðr hjá skáldum góðum.

Vendi ljóst þú, völdugr andi,
(vilda ek þiggja þat, himna tiggi)
harðan stein, sem hölkni er orðinn
harða líkr, í minnis garði,
svá at renni oss rétt at sönnu
ramlig tár við iðran sára,
glæpa-full en gjörvöll skrípi
gangi á braut, fyr sorgar þrautir.

Sættu oss við son þinn ítran,
sólar þengils skrín, ok engla
ítarlig, sú er alt má veita,
yfirdrottningin heims ok gotna;
allir hræðaz þik ilsku-fullir
andar þeir, sem mektar fjandi;
láta verða lymsku-fljótir
leikun sín fyr bænir þínar.

Heyrðu nú til afbragðs-orða
yfirmaðr várrar kristni saðrar,
þetta lof, þvíat þat er með váttum
þér Guðmundur löngu fundit;
treystumz vér, at hafir þú hæsta
himna-vist ok nærri Kristi,
þó at þú liggir enn lágt meðal veggja
lýðum virkr í Hóla kirkju.

Mæra vilda ek skuggsjá skýra
skrautvaxinnar dygða brautar
orðum, þann er ei gaf fyrðum
eptirdæmin glæpi at hepta ;
hoskur bjargi oss Hóla-biskup,
hann er líf ok ván þurftarmanna,
Guðmundr fekk af guðdóms anda
grandleysis krapt lífs ok andar.

Ýtar sækja af öllum sveitum
Ísalands, þeir er Guðmund prísa,
blindir, daufir, beggja handa
bót þiggjandi eða svá fóta,
höfuðverkjarins angr ok orku,
augna-rætr ok líkþrá bætir,
dauðum aflaz líf viðr leiðu,
lætr engi hér byskup mætra.

Sútaukinn las sálna bætir
söngva-bækr, ok vakti löngum,
allar upp með elsku-fullrar
jungfrú Máríe fyldar tárum;
heilagt vess tók hann sem hnossir
hlítar-kænn ok virkta-bænir,
henni sendr af helgum anda,
hyggju-bragðs, þat er Gábriél sagði.

„Blíð heilsa ek þik mær ok móðir
miskunnar full hjartans brunni,
vænastr hann er huldr með hreinu
holdi þínu skapari foldar;
blessuð vertu, sem hneyktir hvassan
höggorms gráð, yfir kvenna náðir;
signaðr er þinn sonr í megni
sannr græðari allra manna.“

Fæddiz upp, sá er illu eyddi,
öllum þekkr, guði ok rekkum;
vélrýrir tók vígslur dýrar
veldis-stóls af Brandi at Hólum;
prestr hafði sjá púsu hæsta,
prúða valdi hann sér til brúðar
(meðr njóta þess margir aðrir)
móður guðs, sem blóm er fljóða.

Tígnar birtiz maðr af magni,
menn sé gjörr ef nökkurr kennir,
klæðin hefir sá ilsku eyðir
öll ok prúð, með byskups skrúði;
happreyni gaf hjálpar-kænum,
hann græðir sár krankra manna,
sína blessan ; svá varð raunar
svefn at vitran byskupsefni.

Háleita vann opt með ýtum,
(eru rétt um þat sannar fréttir)
sóttir græddi hann allra átta,
jartegna-gjörð mjúku hjarta;
djöfla keyrði hann út meðr afli
óða, hvar sem beidduz þjóðir,
flýja urðu fúnir draugar,
flögðin gjörvöll undan lögðu.

Brandr öðlaðiz blíðan enda,
byskupsdóm er helt með sóma,
æskiliga, með aldri röskum,
andláts tíð ok gröpt enn fríða;
lofstyrkan kom lýðr ok klerkar
(ljóst mál er þat) hirði at kjósa;
greiddiz ór með góðum ráðum,
Guðmund hafa þeir allir fundit.

Sína ferð bjó sannleiks reynir;
sein mun verða alt at greina,
þessa ferð hvé ens hyggju-hvassa
hindra kunni stormr ok vindar;
heilum kómu stýrendr stála
stafna elg til Kaupangs hafnar;
Eiríkr vígði auðnu nægðan
erkibyskup geymi klerka.

Vélrýrir tók vígslu dýra,
vagna bóls, með helgum stóli,
sínum framdi siklingr mána
seima skipti andar giptum;
tírprúður lét trúarsæði
tungla hválfs í munar kálfum
göfgri ferð, þar er gætti hjarðar
gæfu studdr, af vexti frævaz.

Lestir mæddi fárs í föstum
fagran aldr ok bæna-haldi,
mæta sýndi miskunn ýtum
meinabrjótr í dæmum hreinum;
mjúklátum var mönnum veitinn,
mildr ok blíðr, en grimmr við stríða,
rétta vildi hann ranga háttu
(rann frægð af því) undirmanna.

Aptr vitjaði sorga sviptir
Snjólands á vit framm til Hóla;
lýðrinn allr með lofsöng prúðum
lætr byskupi fagnat mætum;
ílags-þáttr kom illra vætta
einsætt í hug mjök Kolbeini,
yfrit baldr sá er eiga vildi
(ilt verk er þat) dóm yfir klerkum.

Veitull þótti ástvinr ýta,
illa líkar þat bóndum ríkum,
þýða þeir at öllu eyði
auð miðlandi fólki snauðu;
eigi lét fyr ilsku gautan
eljangjarn því heldur varna,
aumum þegar hann hafði heima,
hlítarkost, þótt féin sé lítil.

Hríðin gjörðiz hörð, er óðu
hermenn saman flokkum tvennum;
byskup bauð at bragnar röskvir
berðiz ei með hvössum sverðum;
þreyttir gengu saman á sléttu
(svá er Víðines kallat) síðan;
kvíða mátti hann kröppum dauða;
Kolbeini varð grand at steini.

Beiðiz hann, sem búinn var dauði,
blíða lausn, en hætt var stríði;
allan gaf hann sik orðum fullum
einum guði í þrennum greinum;
feginn veitti þat seggja sættir
síðan skjótt með allri blíðu,
byskup sæll þvíat banni fullu
brott kastaði þungra lasta.

Engi skal, þótt illa gangi,
örvilnan sik láta skilja,
dauða stíg, þvíat dæll er at vægja,
dýrligr frá þér himna stýrir;
mætri eru guðs ok miklu betri
miskunnar verk glæpum sterkum;
Máría ok Pétarr megu þat skýra
merkiligast ok dýrir klerkar.

Styrki oss til allrar orku
yfirdómari himna ljóma,
orða-skortr svá at engi verði
íðvandliga stefit at smíða;
allar fekk af engla stilli
yfirmann kosta-dygðir sannar;
Guðmundr fekk af guðdóms anda
gnógligt vald með dýrð um aldir.

Stirfinn æsir Sturlu arfi
stólsettan á byskup Hóla
grimdar flokk, en geymir ekki
guðligt vald hvé þat má haldaz;
blóði dreifðu bragnar reiðir
(barðiz herr) í kirkjugarði;
saurguð var þá móðir margra
mikilvirk í sér Hóla kirkja.

Ítran færðu í útlegð stirða,
allskyns rán þeir gjörðu hánum
blindri sál, af byskups stóli;
bannsverk gjörðuz fleiri á klerkum;
ríða varð fyr rugli hörðu
(reiting er þat) vestr í sveitir;
Snorri bauð þá sínum herra
smeykinn heim í holtit Reykja.

Síðan neyddu, sárum saddir
syndum (þat var daufligt yndi)
lærða menn, at leyfa gjörði,
löng stund var sú, messusöngva,
þá er bannaði beint at sönnu
biskup mildr at heyraz skildi;
aumir váru þeir allan tíma
(enn sanna ek þat gjarna) þenna.

Mannrauna bar mesta pínu,
mætt reiknaz þat píslar-vætti,
oss er ljóst at hann unni Kristi
allra mest í gjörðum flestum.
Allar fekk af engla stilli
yfirmann kosta-dygðir sannar;
Guðmundr fekk af guðdóms anda
gnógligt vald með dýrð um aldir.

Frétt hefir öld, at flagðit sótti
frjóvan mann, en pínir annan,
yfrit stórum jarðar hári
á köstuðuz þau með löstum;
fjandinn vilti fýst með blindi,
fekk hann mót staðit síðr en ekki;
signaz skyldu seggir hygnir;
Selkolla lék þá til heljar.

Heilagr maðr fór hitta vélinn;
hosan af fæti tók at losna;
heiðna laust hann höndum báðum;
hvarf fjandinn þá niðr í granda;
vígði hinn er vandiz dygðum
(varð bót af því) dreyra jarðar,
selskrípit hlaut (sannra glæpa)
sökkvaz fljótt í myrkr et dökkva.

Tírprúðr setti tvenna ok fjóra
(tókz hnoss af þeim ættar) krossa;
ýlandi stökk ilsku-skóli
ólmligr í sér brott frá Hólmi;
síðan fluttu seggir skratta
sútaukinn í líki knútu,
ymrinn get ek at heyriz heima,
helvítis vist fjarri Kristi.

Optliga vann sá er geymdi giptu
grandlauss maðr á árum fjanda
hávan sigr með hollri gæfu;
hann er leiðsagi valdra manna.
Allar fekk af engla stilli
yfirmann kosta-dygðir sannar;
Guðmundr fekk af guðdóms anda
gnógligt vald með dýrð um aldir.

Byskup sótti skrín et skreytta,
skildi hann þat sannan vilja,
Óláfs konungs (enn skal stæla),
erkibyskups (nýjan verka),
Þórir tók, en þýtr at eyrum
þungligt róg af mörgum tungum,
heilagan mann með heiðri ok sælu,
hans, vildi svá guðlig mildi.

Eptir spurði efli krapta,
elsku kunnr hví hann vígði brunna,
„orðit leikr á yðrum gjörðum
allra mest um vígslur presta“.
Svá skýrðar vann sínar gjörðir
sannfróðliga röksemd góðri
hygginn maðr, at hvárutveggja
hann þakkaði eyði banna.

Fjórir báðu fremdar stýri
fátækir menn blítt með gráti;
rakkur hafði raunar ekki
ráðum hollr nema af silfri bolla;
margveitinn bað Máríu brjóta
mjök jafnstóra parta fjóra,
fundna bæn af foldar tönnum
feginn reiddi hann þeim er beidduz.

Veiti oss nú mær en mæta
Máría, at hjálpiz sálur várar,
sanna sætt við sárum ótta,
syndalausn ok náðugt yndi;
lúti gjörvöll landsbygð ítrum
lim stólkonungs bjartra himna;
drottinn heyrðu nú mildr ok máttugr
mína bæn, at hann hvíli í skríni.

Geysiligt tók upp at æsaz,
ilsku róg af fjandans plógi,
Þórir hlýðir, enn á eyði,
erkibyskup, faðir klerka ;
embættit tók alt í brottu
(ólz sorg af því) byskups Hóla;
hugsar hinn at huggan vaxi
heilagr maðr af skepnu deili.

Braut sendir hann beggja handa
bersnauðan prest, sviptan auði,
fáklæddan í snarpri skryddu,
skællaust kunni hann ekki at mæla;
Rómam hitti rekkr enn aumi
ráða-snjallr ok Péttars hallir;
bréfi kom hann þó brott at hófi
bjálfa skrýddr fyr páfann sjálfan.

Aptr vitjaði auðar sviptir
(undrlaust var þat) Nóregs grundar;
búllam hafði hann beint með öllu;
bilar alls ekki drottins vilja;
aptr fengit var geymi giptu
guðligt vald, at hann skal halda
öllu, svá at um megi stilla
engi spell, eða láta ella.

Drottinn lætr þú dýrar stéttir
drambferðugar lágar verða,
auðmjúkan vilt jafnan rækja
aldar gramr með hæra valdi.
Lúti gjörvöll landsbygð ítrum
lim stólkonungs bjartra himna;
drottinn heyrðu nú mildr ok máttugr
mína bæn, at hann hvíli í skríni.

Heim skundaði hyggju geymir,
hrósa mátti hann sigri ljósum;
ónáðir fekk ærnar síðan
(ungligt var þat) af Sturlungum;
snillingrinn þolir snarr um alla
sína ævi líkams pínu,
hónum aukaðiz hár af slíku
(handvíst er þat) verðleikr andar.

Særir fell í sjúkleik stóran
sunda báls, er framm liðu stundir;
megnit þvarr en mintuz varrar,
minn lausnari, bæna þinna;
miskunnar bað sálu sinni
snildar-drengr, en trúi ek at englar
hána færði heim af stirðum
hans líkama í guðligt ríki.

Heilagr blómgaz hölda skýlir,
hann líkiz við pálma, slíkum
dýrðar-verkum drottins orku
dægra stalls, um landsbygð alla;
blindum veit ek at sýnin sendiz,
sjúkir gleðjaz með heilum búkum,
mælti dumbr þá er hljóp enn halti,
henda líf í eldi brendir.

Líti þjóð í lofsmíð mætri
lundar hress á pálmam þessa,
(ýta mun þat elsku bæta)
öll í senn hvé flúrin renna.
Lúti gjörvöll landsbygð ítrum
lim stólkonungs bjartra himna;
drottinn heyrðu nú mildr ok máttugr
mína bæn, at hann hvíli í skríni.

Máttugr gef þú í slæm enn slétta
snildar-orð, af þinni mildi
æztri blómaz allir heimar,
alhróðigr mér faðir þjóðar;
sönn ein vilda ek segja runnum
snillings verk, eða dýrlig merki
háleit þau, sem hann gefr ýtum,
hildar serks, fyr drottins mildi.

Bergr ábóti hefir birtan margan
byskups heiðr í máli greiðu;
inna réð hann allar sannar
jarteinir hans mjúku hjarta;
eigi er veitt at víða hittiz
(vandi er slíkt) í þessu landi
tungan nein, at svá muni syngja
sanna dýrð af einum manni.

Setti hann í sínum þætti,
samlíkjandi byskup ríkan
feitum cedro, fjórum mætum
fyrir rennandi krapta þrenna,
trú ok ván þær treystu hreinan,
til má ást (þat er rétt at skilja);
satt mun flutt af slíks manns háttum,
slitna aldri þessur vitni.

Cedrús vex í foldar faxi;
fjallit hefir at merkja allra
birting þeira, er hreinum hjörtum
haldi líf með skírleiks valdi;
þýðir Líbanús enn í óði,
allegorice rétt at kalla,
alls ráðanda einka-brúði
oss tæjandi, kristni frægja.

Cedrús fekk, svá at endaz ekki,
allar fjórar dygðir stórar,
eina þá, sem ei má fúna,
ilman helz þótt viðrinn eldiz;
feitin drepr með magni mætu
maðka þá er í sárum spraðka;
ormar flýja eitri fermdir
(eflaust er þat) sætleik traustan.

Guðmundr líkiz (enn skal auka
efnat lof, þat er ei mun rofna),
einu tré, því er ei má fúna,
eldi lestr þótt heimrinn bresti;
allir treysta hann í hæstri
himna vist með sjálfum Kristi;
fundinn verðr þess engi endir
eilífs valds, er þar er at halda.

Liðit er nú sízt hann var heðra
hundrað ára (svá höfum fundit),
aukaz þar til enn at líku
átta vetr, sem ritning váttar;
aldri þverr í efrum öldum,
einart vex fyr sannar greinir,
frægðin hans ok fagrar dygðir;
finnaz þar til sögur ok minni.

Orð guðs kendi ágæt fyrðum
elsu kunnr af spektar brunni;
fyrir því varð, sem frægt er orðit,
feyjandi sár maðkr at deyja;
síðan sleikti sæll ok mýkti
synda þunga linri tungu;
feiti smurði ástvinr ýta
öllum trúr ok víni súru.

Færir framm, svá at hverr megi heyra,
hróðrar smíð, er launar hljóði,
auðar hlunnr, hvé yfirmann þenna
eitrspýjandi snákar flýja;
djöflar hafa sik út með afli,
á hrindaz þeir járna tindum ;
hverr setr öðrum (hvar sé mætra?),
horn í síðu púka fornra.

Táknin öll, hvé lýði læknar
lofðungs vinr, þess stýrir tunglum,
engi fær þau talt með tungu,
tíðast maðr þótt lofgjörð smíði,
einkar hátt því at allar stéttir
Íslands vilja nú Guðmund prísa;
heita menn til Hóla gætis;
hann er lífgjafi sjúkra manna.

Ýtar frák ek at út reru báti
ár spennandi í stöðum tvennum,
týndu þeir, sem ei má undra
angr kærandi, sínum snærum;
fundu aðrir fjarri landi,
(fekk Guðmundur heiðr af rekkum)
drógu neðan ór djúpum ægi,
dorgar bönd, en lokit var sorgum.

Vættu þeir, er þurfa þóttuz,
þunnan hnjósk í vígðum brunni,
(því tókz þeim í einu eiki
elris grand) á kalda-landi.
Vatnit brann, svá at skildiz skötnum
skýrligt verk, með krapti dýrum
(tírsæll gaf því tungla stýrir
til þess afl) hjá kvátru tafli.

Augun gaf, sá er engi mýgir
alt ok þiggr, þótt niðri liggi,
byskup sæll, með birti fullri
brennanda ljós, hestum tvennum;
veittu, Kristr! at sjáim vér settan
slíkan mann í vígðu ranni,
fagna mundi flest en gegna
ferðin þín, með glæstu skríni.

Vægja hlýtr fyr valdi mætu
várs byskups (hann græðir sára)
sjálf náttúran, sett af hilmi
sunnu stóls, þess er ríkti at Hólum;
almáttigr því at Jésús veitir
(undrlaust er þat) bæn Guðmundi;
skepnan öll verðr skyld at halda
(skil ek gjörla þat) sínum vilja.

Heilagt blóm kom hringa Naumu
hátíð sína þröngða pínu
hitta ; sú var himna drottins
höll tígnari meyjum öllum;
henni fylgdi hreinn meðr sönnu
hennar vinr, sem ritning kennir
þetta lof, þvíat þeir hafa váttat
þat, Guðmundar löngu fundit.

Sínar lagði hendr en hreina
himins drottning á megni þrotna
Þrúði, náði hún þegar at fæða,
þráða, pilt at Jésú ráði;
braut höfðu þau börr ok sæta
barn með sér, en hún vaknar, gjarna,
harðla skjótt, fyr heilsu veitta
hvítr sprakki réð báðum þakka.

Sóttir græðir allra átta
uppi ok niðri ok þess í miðju,
bót fær hverr er byskup ítran
beiðir þess, er samir greiða;
öllum bergr sá er eyðir villu
ormbóls hötuðr fegri sólu;
lúti gjörvöll landsbygð sætum
lim stýranda bjartra himna.

Ilmar slíkt um allan hólmann,
Ormr byskup veldr þeiri forman,
beiðiz hann með björtum kvæðum
byskups heiðr at víða reiðiz;
verðr Guðmundur efri jörðu
elsku Baldr ef þyrma valdi,
drottinn efli hann mildr ok máttugr
mána hjarls til slíkrar vánar.

Vélheptir gaf vísum krapti
vífi sýn, því er hlaut at rýna,
vetrum fyrr en væri betra
vel þrem tigum, ef rétt skal telja,
augun sín strauk opt í hreinu,
áðr batnaði, signdu vatni;
Kráka var þá ára eikin
áttatigi ok þriggja váttuð.

Svelgdiz ormr með vatni vörmu,
varð hann innan brjósts, leiknum svanna;
síðan fekk hon sótt með æði,
sútum grét þat móðir þrútin;
henni birtiz heilagr kennir
hófs sýnandi snák í lófa,
eyðir þorðit yfir at ráða
jarðar hring, þar er merkt var fingri.

Sökkva réð við sjóvarbakka,
sveinn drukknaði í geima hreinum,
arfi prests þess er opt hefir lastat
(undrligt er þat) siðu Guðmundar;
síðan hét með geystum gráti
guðs játara af meingjörð láta,
hnuggit líf ef hans mög þægi
heilagr maðr af skepnu deili.

Gotnar steyptu vígðu vatni,
vann Kursa þat jartegn sanna,
inn í munn þeim unga manni;
ítarligt er slíkt at líta;
hneigir veit ek at upp lauk augum
unnar bliks með krapti miklum;
síðan stóð, svá at seggir náðu
sókndeilanda at fagna heilum.

Skínandi sitr sonr hjá sínum
samheldr ok jafn feðr í veldi
(hverja stund) ok heilagr andi,
(hendir slíkt en ei verðr endat);
þessum öll en hyggju-hvassa
hölda sveit er skyld at veita
allan heiðr með elsku fullri,
einum guði í þrennum greinum.

Föður jamn sitr á hávum himni
hæstr í dýrð með valdi glæstu,
söngr heyriz þar sætr af englum,
sonr eingetinn vífs ens hreina;
allir lofa þar ástar fullir
anda guðs, er oss firrir grandi;
heimrinn allr með helgu blómi
haldi slíkri dýrð um aldir.