Sálmarnir í Sálmabók Gísla eru allir þýddir og fer greinargerð fyrir henni og þýðingum einstakra sálma hér á eftir á Braga unnin af Karli Sigurbjörnssyni.
Árið 1558 kom herra Gísli
Jónsson, biskup í Skálholti, úr vígsluferð sinni til Kaupmannahafnar og hafði í
farteski sínu nýprentað sálmakver sem hann hafði tekið saman og látið gefa út.
Á titilsíðu þess segir: „At Gudz lof meigi ætijd auckast aa medal Kristinna
manna þá eru hier nockrer psalmar vtsettir af mier, Gilbert Jonssyni, aa
Íslensku med Litania og MEIRA ↲
Sálmarnir í Sálmabók Gísla eru allir þýddir og fer greinargerð fyrir henni og þýðingum einstakra sálma hér á eftir á Braga unnin af Karli Sigurbjörnssyni.
Árið 1558 kom herra Gísli
Jónsson, biskup í Skálholti, úr vígsluferð sinni til Kaupmannahafnar og hafði í
farteski sínu nýprentað sálmakver sem hann hafði tekið saman og látið gefa út.
Á titilsíðu þess segir: „At Gudz lof meigi ætijd auckast aa medal Kristinna
manna þá eru hier nockrer psalmar vtsettir af mier, Gilbert Jonssyni, aa
Íslensku med Litania og skriptar gangi.“ Peder Palladius, Sjálandsbiskup,
fylgir bókinni úr hlaði með formálsorðum.
Í bókinni eru 17 sálmar og 4
helgisöngvar aðrir. Munu þeir allir þýddir úr dönsku en yfirleitt þýskir að
uppruna. Fimm af þessum sálmum er einnig að finna hjá Marteini biskupi, þó í
annarri þýðingu. Eins eru þar líka nokkrir sálmar sem ekki eru í sálmabók
Marteins en er þó getið í messuformi hans, svo sem kyrie og dýrðarsöngurinn,
Alleinasta Guð í himerik. Upphafserindi sálmanna eru víða með auknu línubili
til að hægt væri að setja þar nótur á sama hátt og er í Sálmabók Marteins
biskups. Kverið er í oktavobroti, 32 blaðsíður, óvandað að allri gerð og
prentvillur margar. Aðeins eitt eintak er til af Gíslakveri. Er það varðveitt í
Konungsbókhlöðu í Kaupmannahöfn.
Þó að sálmaþýðingar Gísla biskups
séu hin versta hrákasmíð að öllu tilliti notaði Guðbrandur biskup þrjár þeirra
nær óbreyttar í sálmabókum sínum og grallara og þrjá söngva aðra (kyrie,
antifóna o.þ.h.).1
Menn hafa furðað sig á því hvers
vegna Gísli biskup ræðst í þessa útgáfu svo skömmu eftir útgáfu Handbókar og
sálmakvers Marteins, forvera hans. Færð hafa verið rök fyrir því að með útgáfu
sálmakvers síns hafi Gísli biskup sett saman guðsþjónustuform í samræmi við
messuform dönsku kirkjunnar frá 1528, sem var svokölluð sálmamessa 2. Þar er
öllum hinum föstu liðum messunnar snúið í sálma til almenns söngs á móðurmáli.
Lúther hafði lagt fram slíkt messuform í tillögum sínum, Deutsche Messe, árið
1526. Í Handbók sinni setur Marteinn biskup hins vegar fram messugjörðina með
hefðbundnari liturgískum hætti. Geta má sér þess til að dönsk kirkjuyfirvöld
hafi ekki verið allskostar sátt með það og Gísli viljað friða þau.
Í greinargerð þessari er umfram
allt stuðst við rit Páls Eggerts Ólasonar, (1922). Menn og menntir
siðskiptaaldarinnar á Íslandi, II. bindi, Guðmundur Gamalíelsson.
Páll Eggert Ólason. (1924).
Upptök sálma og sálmalaga í lútherskum sið á Íslandi. Árbók Háskóla Íslands
1923-1924. Háskóli Íslands.
Arngrímur Jónsson (1992). Fyrstu
handbækur presta á Íslandi efir siðbót. Háskólaútgáfan.
Bjarni Sigurðsson. (1988). Sálmar
Lúthers um páska og hvítasunnu. Ritröð Guðfræðistofnunar 2. Ritstj.Jónas
Gíslason.
Sigurjón Guðjónsson. (1972). Drög
að sálmasögu. Óprentað handrit.
Peter Baslev-Clausen.
Reformationstidens salmesang i Danmark.
https://hymnologi.com/nordhymn/pdf/forelasningar/Balslev-Clausen.pdf
Til heiðurs og hugbótar, greinar
um trúarkveðskap fyrri alda. 2003. Ritstjórar Svanhildur Óskarsdóttir og Anna
Guðmundsdóttir. Snorrastofa.
Diplomatarium Islandicum.
Íslenskt fornbréfasafn XV, Reykjavík 1949.
Fyrirsögn á titillblaði færð til nútíma stafsetningar:
Að
guðs lof megi ætíð aukast á meðal kristinna manna, þá eru hér nokkrir sálmar
útsettir af mér Gilbert Jónssyni á íslensku með litaníu og skriftargangi.
1558 ↑ MINNA