Gimsteinn

Gimsteinnn

Heyr, ilmanda hjartans yndi,
himna blóm og veraldar sómi,
lýða vegur og lækning þjóða,
lausnarinn mætur og Jesús sæti.
Fræða gjörð með fögrum orðum
flotna láttu af hjartans botni
svo verði þér til vegs og dýrðar
vunninn heiður af þessum munni.

Hróðrar vers af helgum krossi
hefja vil eg, að lýðurinn skilji,
hverja þökk fyrir heiður og lukku
af heitri ást eigum Guði að veita.
Tel eg þann fyrstan allrar ástar,
æðstan kraft er hann manninn skapti
eftir sinni mynd að hann mætti
mæla glaður yfir skepnur aðrar.

Þar næst gefur hann getnum börnum
göfuga sál með lífi og máli,
ódauðliga með engla eðli,
öðlast vist þá er fjandinn missti.
Leiðir þau til lífs frá móður,
lýðum gefur hann skírn og prýði,
hvers dags brauð, sem hjálplig klæði,
heilsu og frið með synda iðrun.

Smurning olei, eilífa sælu
við enda lífs hann lýðum sendir,
líkama sinn og miskunn mjúka,
minning einkum píslar sinnar.
Eftir lífið leggst til graftar
líkfylgd væn með fögrum bænum,
um sálina kann eg ei margt að mæla,
minn Guð veit hvert hún skal leita.

Feðgin vor af fjandans dári
féllu í synd og gleðinni týndu.
Urðu þá með þungri byrði
í þennan táradal að renna.
Lifðu hér meðan lífið höfðu
í langri neyð og og marg kyns angri.,
áttu börn með sorg og sóttum
við sveita starf, þó að misjafnt veitti.

Á dauðastundu son sinn sendi
Seth með prís til Paradísar
Adam faðir vor héðra úr heimi
að henta blóm og læknis dóma.
Engill lét hann eplið fanga
af því tré er hann syndgast hafði,
bauð hann þeim að setja og semja
með sæmd og heiður yfir Adams leiði.

Af því sáði upp nam líða
apaldurs lundur, sá drengir fundu
með Drottins vild á Davíðs aldri
í dýrri mynd og hilmi sýndu.
Síðan var hann hafður í heiðri
í höllu kóngs af lýðum öllum.
Hugðu þeir, eð heiminn byggðu
hann hafa merkja nokkuð annað.

Við Salomon kóng réð Saba að mæla
síðar enn um apaldur þenna,
hrygg og döpur hún leit hann liggja
í ljótum stað undir manna fótum.
Kóngurinn spyr hvað olli angri,
ókáta sá hann menþöll gráta.
Svarar hún þá sem hér má heyra,
harmblandin með með spádóms anda:

Sé eg það glöggt, kvað sætan mektug,
að sannliga verður hjálpari manna
píndur á þeim ljósa lundi,
er lýðir vita ei hvað þýðir.
Kóngurinn lét þá færa og flytja
foldar bein í leirtjörn eina,
hugðist bæði að hylja og eyða
hennar spá og sköpunum renna.

Lá hann í þeim um langan tíma
leir og þrekk en spilltist ekki,
þangað til er Gyðingar gengu
á græðara vorn með bölvað æði.
Síðan höfðu svikarar leiðir
sagðan við til krossins smiðju,
gerðu af honm gálga harðan
Guði til háðs með fjandans ráði.

Að fylldum tíma á fyrrum öldum
fann Guð ráð, það er spámenn tjáðu,
sinn einga* son sendi hann hingað,
með sættargjörð fyrir Adams ættir.
Mildin sjálf af meyjar holdi
meydóm tók og gjörði að blanda
guðdóms makt við seggja sektir
samvinnandi miskunn sinni.

Fæðast lét af meyju mætri
og móður sinnar kláru blóði
algjörr maður í jungfrúr iðrum
undarliga á samri stundu.
Leið svo út af lífi móður
ljóst að tjá, sem hugur úr brjósti,
að óbrugnu meydóms magni
og manndóms grein, án sótt eður meinum.

Tuttugu ár og þar til þrettán
í þessum heimi var hann með beimum,
allt hans líf með píslum prófast,
við pínu kvíddi og dauða sínum.
Síðast, þá er hann sveittist blóði,
á sinni bæn, þá flaut af kinnum
tára regn með treganum stórum,
til hugsandi þvílíks vanda.

Eftir skæran skírdags aftan
Skariot kom með erindi ljótu
á miðri nótt og margir aðrir
mildan Jesúm fanga vildu.
Áður hafði Júdas Júðum
Jesúm seldan fyrr á kveldi,
en nú gaf hann mark til minnis
að menn bölvaðir skyldu hann kenna.

Heill meistari, kvað hann og kysstann
kveljurum gjörði hann Jesúm selja.
Jesúm gripu þá Gyðingar fúsir
og gjörðu að binda strengjum hörðum,
pústruðu, slógu, hröktu og hristu,
hálsslög gáfu með brigslum háfum,
að lyktum tóku að lemja naktan
svo líkaminn blár var fullur af sárum.

Dreyrugan, blóðgan drógu á hári
Drottinn vorn með háði og spotti,
argir gerðu hans augu að byrgja
ómjúkir með fúlum dúki.
Aldri linnti eymd og pyntan
alla nótt og fram yfir óttu
í hyrning létu hann hæddan sitja,
hraktan, bundinn, kalinn og naktan.

Fyrir Caipham leiða krappir Júðar
Krist og létu hann fjötra gista,
rægðu hann með ljótum lygðum
líkt og þjóf með röngum prófum.
Fyrir Pílatum að príma máli
prúðan Jesúm færðu Júðar,
beiða hann að dæma til dauða
dýrligt blóð af sárum móði.

Pílatus talaði mjög á móti
að meyjar sonurinn skyldi deyja
fyrst í stað en Gyðingar geystust
gráðugir við hann að ráða.
Voðaliga sagði hann síðan
sáran dóm yfir himna blómi,
Júðar mætti að réttu ráða
og reisa þing til krossfestingar.

Flestir allir flýðu Kristum
furðu hreinir lærisveinar,
af ógnum þessum óttaslegnir
allir tóku í hryggð að falla.
Jesús stóð þá einn meðal Júða
ókátur og svo fyrirlátinn,
öngva raust gaf Herrann hæsti
heldur en sauður í sínum dauða.

Bauð hann síðan bölvuðum Júðum
með bræði að fletta Jesúm klæðum.
Á þriðju tíð var rósin rauða
rangliga dæmd með öngvum sæmdum.
Að ráðnu illvirki riddarar heiðnir
rammliga þegar með Júðum bramla.
Hlupu þá að með hörðum svipum,
hrundinn fast við stólpann bundu.*

Bölvaðir svipurnar búa til sjálfir
með broddum, svo sem nálaroddar,
knýttu þær með knútum stórum
og klókri gjörð af ólum hörðum,
börðu síðan brjóst og herðar,
bundinn stóð hann píslum undir,
höggin þung, en hvassir angar,
hold græðarans af píslum mæðist.

Ekki fannst meðal hæls og hnakka
hold né æður sú eigi blæði,
leystu síðan lausnarann þjóða
og lýja hann enn í píslum nýjum.
Þeir prýða hann með purpura klæði,
prettafullir í hönd hans settu
ríkis vönd af reyri bundinn,
ráðin gáfu út með háði.

Heilsuðu hann með flærð og falsi,
falla á kné og spea* hann allir:
Heill, kvóðu þeir, konungur Júða,
áður komið er nón vér skulum þér þjóna.
Gripu af honummeð gabbi og hrópi
greindan vönd, og bölvuðum höndum
hröktu um hans höfuðið nakta
harðla fast, og mjög guðlasta.

Þyrni vafðan honum að höfði
harðan spenna um blessað enni,
fyrir hörðum broddum holdið marðist,
hræðiliga rann blóð úr æðum.
Andlitið með ásján sætri
allt var lýtt, þeir hræktu og spýttu.
Svo var hann að sjá af mönnum
sem þeir menn er líkþrá kenna.

Flettu hann síðan fögru skrúði,
flóði blóð um líkam rjóðan.
Eftir þetta skýrir skriftin
skýrt að hann klæddist sjálfs síns kyrtli.
Kristi gjörðu kross á herðar
kvala eggjarar þungan leggja,
knúðu hann með knefum og reiði
til Kálvaríam að bera hann sjálfan.

Nú er þar komið er sérliga samir
signaðan kross að lofa og tigna
fyrir þá dýrð er hann hékk á herðum
heims græðara í slíkri mæðu.
Kvendið* grét þá er krossi undir
Krist lítandi nær veginum standa.
Herrann sæti heyrði þeirra
harm og kvein með elsku hreina:

Syrgið ekki, sællar borgar
svinnar dætur, af pínu minni
því að eg fer að frelsa þjóðir
í föður míns vald úr púkans haldi.
Sýtið mæður fyrir sonu yðra,
síðar megi þér hefndum kvíða
því að eg að þeir muni leggjast
í þunga nauð, bæði písl og dauða.

Stund er komin að stef megi vandast,
styrki mig svo að það megi yrkjast,
sannur Guð að eg sætleik kenni
samneytandi heilags anda:

Lofi þig bæði líf og dauði,
laustarinn sætur, fyrir þitt ágæti,
um lönd og geim sem loft án enda
með ljóðagjörð og söngva hljóðum.

Minnunst vér á meðal kvenna
móðir Guðs í tárum flóði,
lítandi á son sinn sæta
sárt leikinn með ásján bleika.
Af vexti harmsins hugurinn hiksti,
hjartað klökkt en öndin snökti,
féll hún niður af stóru stríði,
sturlaðist lund en röddin stundi.

Leit á þetta lausnarinn sæti,
lerkaður mjög af píslum sterkum,
mátti eigi fyrir meiðsla plágu
í manndóms veikleik af sér standa.
Féll hann og af sárum sollinn,
sútum bundinn, krossi undir.
Svo lá bæði sonur og móðir
í sorgar kór fyrir nauðsyn *vóra.

Þeir kvöddu einn mann, og náliga neyddu,
í nýja hefnd, þann Símon nefndist,
kyndugir Júðar krossinn undir,
kveljarar, til með Jesú velja,
lömdu og börðu, hrjáðu og hrundu,
hröktu á fætur lausnarann mæta,
ganga varð, þó erfitt yrði,
engi var kostur hvíldar lengi.

Þeir fleygðu honum niður með forsi og reiði
flötum á jörð og þar næst gjörðu
föðurinn vorn að fletta klæðum,
með fári rifu þeir upp úr sárum.
Endurnýjuðust allar undir,
æðar tóku að nýju að blæða,
búkurinn allur var benja á millum*
blár og þrútinn, stirður af knútum.

Til krossfestingar kvalarar þustu,
kalla hárri röddu allir.
Gjörðu af stáli gadda harða
greypiliga til háðs og sneypu
líkama Guðs af lemstrum sjúkan
þeir lögðu niður á krossinn miðjan.
Á göddum ristu þeir Guðs sonar lófa,
í gegnum handarbökin þeir standa.

Ógurliga var höndin hægri
harðliga stegld er Júðar negldu,
vægðarlaust hina vinstri teygðu
vondir áður en borunni* náðu.
Slitna sinar en beinin brotna,
með böndum alla limu út þöndu,
elskulig hans öxlin hægri
endiliga úr liðinum bendist.

Þó vilji það allt af megni mæla
í mælsku kraft, er Guð minn skapti,
sjaldan fyrir sína mjúka mildi
makligt fær hann lof né þakkir:

Lofi þig bæði líf og dauði,
laustarinn sætur, fyrir þitt ágæti,
um lönd og geim sem loft án enda
með ljóðagjörð og söngva hljóðum.

Grimmir Júðar gadd hinn þriðja
í gegnum ristur báðar nistu,
urðu þá með illsku harðri
enn að mæða líkam þenna.*
Aukast kvalir við ofraun slíka,
æðar flestar hljóða og bresta,
beinin öll má telja og *týna.
Tjáð er hér það er Davíð spáði.

Þeir reistu upp síðan kross með Kristi,
kalla* hátt á þjóðir allar:
Ýtar mega hér Jesúm líta
allir, þann er Guðs son kallast:
Stigi hann niður, að seggir síðan
sannliga trúi hann frelsara manna,
elligar teljum hann falsi fullan, —
hann fargar sér en öðrum bjargar.

Þjófa tvo með ljótu lífi
lifanda Guði til beggja handa
festu þeir og fengu Kristi
flest til háðs með fjandans ráði.
Synda brjót á sjettu stundu
seggir gjörðu á krossinn leggja.
Af ódæmum* þessum öllum heimi
ótta bauð í skaparans dauða.

Hristist jörð en björgin brustu,
byrgði sólin ljós og syrgði
frá séttu stund og nóni* nándir
í nýjum ugg og myrkum skugga,
skepnan öll með skilning fullri
skapara sínum réð sampínast,
nema sú ein, er Jesúm pínir,
Júða* kind af* ilsku blindir.

Sárliga grét þá móðir mætust,
Máría var lauguð í tárum,
hún færðist nær, með fögrum orðum
fagnaðarsæl við Júða mælir:
Festið mig á kross með Kristi,
eg kýs að deyja með honum að vísu,
aumliga lifi eg ein í heimi,
yndið mitt er deytt og pyndað.

Í fæðing sonar míns fékk eg gleði,
faðmlög mæt og kossa sæta,
mjólk og vist af mínum brjóstum
mildin jafnan drekka vildi.
*Enn nú mun eigi önnur finnast
aumari móðir hér með þjóðum, —
Aví mig, að eg skal lifa
með eymdum slíkum á jarðríki.

Mundi nokkurir vera svo vondir
í veraldar byggð að eigi hryggðist,
ef sæi bæði soninn og móður
í sorg og pín fyrir nauðsyn sína:

Lofi þig bæði líf og dauði,
laustarinn sætur, fyrir þitt ágæti,
um lönd og geim sem loft án enda
með ljóðagjörð og söngva hljóðum.

Meistarar skýrðu mörgum orðum
að Máría talaði í harmi sárum:
Deyðið þá hina döpru móður,
er dauðann kýs og til hans fýsist.
Dvel þú eigi, dauði, að eg þoli
dauðans pín hjá syninum mínum —
aldrei fannst nein móðir á moldu
í meiri styggð og sárari hryggðum.

Orðin sjö, þau er skatnar skýrðu
skýrt fyrir oss er hann mælti á krossi,
öllum mönnum eg vil kenna,
inniliga þau leggi á minni.
Í fyrstu bað hann fyrir lýða löstum
og loddurum mest þeim, þeim er hann krossfestu:
Fyrirláttu þeim, faðir minn, þetta,
eg finn þeir vita eigi, hvað þeir vinna.

Hinn vondi þjófur til vinstri handar
villtist burt frá Guði og spilltist.
hann reitaði Krist með reiði og þjósti,
ræðir svo með fullri bræði:
Ef Guðs son ertu, get eg þú birtist
gallalaus, og frelsir oss alla,
ella *sér eg þú mátt ei meira
manna þér en nokkur annar.

Dismas svarar: Því gjörir þú, Gesmas
græðara vorn um slíkt að hæða
saklausan þó vilji hann vinna
verkin góð til hjálpar þjóðum?
Báðir við erum verðir dauða
fyrir verkin ill og þjófnað sterkan.
Til Jesú talar hann mjúkt og mælir:
Minnstu mín í ríki þínu!

Fyrir illvirkjans iðrun sterka
Jesús sannliga talaði þanninn:
Í dag muntu, sem viltu vænta,
að vísu með mér í Paradísu.
Til móður sinnar mælti hið þriðja,
milda af harmi gleðja vildi:
Kvinna, lít hér son þinn sannan,
sætur Jóhannes skal þín gæta.

Til lærisveinsins lausnarinn dýri
líka talaði orðum slíkum:
Sjá nú maður, móður þína
mjög harmandi hjá þér standa.
Til huggunar hvorum tveggjum
Herrann sannur talaði þanninn,
þar er þau stóðu blessuð bæði
biðlundargóð krossi undir.

Föður persóna seggjum sýnir
sanna ást, þá hann bar til manna,
sonarins dauða og mæðing móður
mildur eigi þyrma vildi.

Lofi þig bæði líf og dauði,
laustarinn sætur, fyrir þitt ágæti,
um lönd og geim sem loft án enda
með ljóðagjörð og söngva hljóðum.

Heli, kallaði Herran sæli
hátt og bað til guðlegs máttar.
Fyrirlát mig ei, faðirinn sæti, —
í fjórðu stétt hann mælti þetta.
Fyrðar heyri hið fimmta orðið,
í fyrstu grein hann sagðist þyrsta.
Gall og edik Gyðingar tóku,
með gabb og dár að munni hans báru.

Smakka vill en víst ei drekka,
víntréð sælt á þann veg mælti:
Fyllt er það, sem feðurnir spáðu
um fæðing mína og sára pínu.
Hneigði síðan háls og lagði
höfuðið út, og gerði að lúta
á hægra veg með hæstum sigri
á helgan kross með benja fossi.

Nálgast þau er nóglig fylgja,
nauða mörkin framan til dauða,
máttrinn þverr, en málið fyrrist,
magnast stynur en orðin þagna,
andardráttinn einatt styttir,
opnast munnur, en varir þunnar,
gulnar skinn en fegurðin fölnar,
falla brýn, þá er ljósið týnist.

Sagt var mér að fjandi færi,
furðu djarfur, að syndum spurði,
á arma Drottins svikarinn settist,
sálina hyggst að svelgja og kála.
Hann gægðist að með bölvuðum brögðum,
blindur og daufur hinn versti skaufi,
í glyrnur hans skein guðdóms stjarna,
greypiliga til vítis steyptist.

Meinalaus á móti nóni
meyjar sonurinn vildi deyja,
talar þá enn í sjöunda sinni
seinast orð, það nú vil eg greina:
Í föður míns hendur fel eg minn anda,—
fagnaðar blómstrið síðan þagnar..
Endar þannig lofðung landa,
lausnarinn snjallur, þrautir allar.

Í andláti lagði spjóti
Longinus á himna *kóngi
háðugliga á hægri síðu,
hart og fast svo stóð í hjarta.
Bæði fór úr síðu sári
sjatnað blóð með kláru vatni,
synda iðrun blóðið bendir
bæði og vatnið skírnar gæði.

Fyrir þitt blóð og fyrir þinn dauða,
fyrir það vatn er meinin sjatna,
lina þú mínum ljótum meinum
lausnarinn *sætur að eg syndir bæti..

Lofi þig bæði líf og dauði,
laustarinn sætur, fyrir þitt ágæti,
um lönd og geim sem loft án enda
með ljóðagjörð og söngva hljóðum.

Hinn blindi maður tók báðum höndum
blóðið heitt er um spjótið flóði,
um hvarma strauk og heilsu mjúka
hlaut hann strax, því að sýn tók vaxa.
Af táknum þessum tók að vikna
og trúði á Jesúm riddarinn prúði:
Sannliga má hér son guðs kenna, —
sagði hann hátt, svo að heyrast mátti.

Loksins skyldi lýðurinn hugsa
í ljóðagjörð, að Drottins móðir
stóð með sorg í sturlan margri
og stundi af sútum krossi undir,
æsiliga þá kappans kesja
kom og snart í sonarins hjarta,
signaða hennar sál í gegnum
sorgin beit sem skarpur hneitir.

Hversu mátti ein móðir þetta
mildust bera, nema Guðs son vildi
þvílíkt orð hún mundi mæla,
fyrir munni sér þá er lækir runnu:
Létu sér eigi lýðir nægja
lifanda Guði með píslum granda
leita nú með leyndum sútum
líkt sem sauð og mjög hálfdauðum.

Eftir þetta augun lyftast
upp til kross með tára fossi,
báðar hendur breiddi hún undir
þar er blóðið draup og lækir hlaupa.
Rann og flaut yfir herðar henni,
hárið þvæst í blóði og tárum,
áminniligt öllum mönnum
ætti slíkt að vera sem mætti.

Nokkrar kvinnur nærri henni
nálægt stóðu af harmi móðar,
studdu hana og blíðliga beiddu
að blífa í náð en það ei tjáði.
Magdalena mestar hryggðir
með henni bar, og mundi ei spara
dauða sinn til huggunar henni
af heitri ást að þola og veita.

Í þenna punkt skulu þegnar minnast
þvílíkt mein af hjarta hreinu
þar er andaður sviptir synda
seldur hékk þá er leið að kveldi.
Margir stóðu menn og syrgja
mjög langt frá, er þetta sáu,
en máttu ei fyrir ugg né ótta
angursfullir nærri ganga.

Breyta vil eg, þó *lofið sé lítið,
ljóða gift og stefja skiptum
Guði til heiðurs, og sé nú síðan
*signuðum krossi dýrðin eignuð.

Lofi þig bæði líf og dauði,
laustarinn sætur, fyrir þitt ágæti,
um lönd og geim sem loft án enda
með ljóðagjörð og söngva hljóðum.

Góðir menn með guðligu ráði
gildir eigi óttast vildu,
Nikodemus með dýrligum dæmum,
dyggðar mann, og Jósep annar
drengiliga með djörfung ganga
fyrir dómarann inn og Pílatum finna,
leyfis biðja líkamann grafa
lengi, áður en þetta fengu.

Göfugir menn að gefnu leyfi,
sem gátu þegið af píláto,
Jesúm hófu fyrðar fúsir,
sem flutt var oss, af helgum krossi.
Hreinan dúk af ljósu líni
langan hafði Jósep þangað,
lögðu undir líkam greindan,
lagliga drógu úr sárum nagla.

Síðan beiddi signuð móðir,
að seggir skyldu í kné sér leggja
sonarins *líkam með sárum bleikan,
af sorgum móð, og storknu bóði.
Gefi þér mér, segir líknin ljúfa,
liðuga tíð minn harm að þíða,
um hálsinn niður hendur báðar
hjúfrar þá með örmum kljúfast.

Virði Guð hvað harmurinn harði
hryggja mundi gimstein sprunda,
þá er hún fékk að faðma naktan
fyrst, og þar með dauðan kyssti.
Tóku að renna tára brunnar
tíðum út á báðar síður,
blandaðist saman því að bæði dundi
blóð og tár um líkam sáran.

Því næst dró hún þyrni krúnu
þröngva burt, í slíkum öngum
máttu öngvir menn við þetta
mjög ókátir vera án gráti.
Þegar greindir vildu vanda
vegligan gröft að Júða reglu,
lögðu niður á líndúk breiðan
líkama Krists af píslum nistan.

Fram á brjóstið féll á Kristi
frú Máría með treganum sárum,
líkamann strauk með lófum mjúkum
og limuna *semur sem best má fremja.
Áður rann yfir *móður miskunnar
meistarans blóð úr undum rjóðum,
en nú þvó hún í vatni vænu
voðalig sár með heitum tárum.

Allir mætti fyrðar fella
fagnaðar tár með iðran sára,
umhugsandi alls kyns syndir
er vér brjótum Guði á móti.

Hærra tré og hverju *dýrra
er heilagur kross yfir allar hnossir,
gylltur og roðinn í Guðs sonar blóði,
gimsteinum prýddur þá er limum Guðs skrýddist.

Sem komið var að kveldsöngs tíma
kvendið stóð nær Drottins móður
með höndum sínum hana styðjandi,
heiðurs líf á meðal sín leiða.
Hún beiddi þá, og bragnar hlýddu,
bæði að svala sinn harm og mæðu.
Hún fletti af augum fríðri blæju
fyrst og bleikar varir kyssti.

Sælar kvinnur, systur hennar
siðvandar þar nærri standa.
Af dauðum syninum Drottins móður
drógu þær með angri nógu.
Síðan fara að grafa sem greiðast
góðir menn frá augsýn hennar,
styrma þá yfir hennar harmi,
hræðast að þau týnist bæði.

Virðuliga í *gras(a)garði
gröfin var sett í *skan[t]ti réttum,
af steini gjörð og stóð við norðri,
stundar hátt er Jóseph átti.
Smurðu áður smyrslum góðum,
í smíðaða steinþró lögðu hann síðan,
létu í senn yfir leiðis munna
langan stein og svo frá ganga.

Lagðist niður á leiðið fríða
lausnarans móðir en hennar bróðir,
sæll Jóhannes, sá til hennar,
segir að þetta dugi nú eigi.
Báru hana með firðum fleirum
í fangi sér því hún mátti ei ganga.
Um Kalvaríam frá eg þau færi,
finna vildi hún krossinn milda.

Hún féll til bænar fyrst af öllum
fyrir hans mynd og dýrð hans *sýndi.
Heimurinn tók af hennar dæmum
að heiðra víða krossinn síðan.
Hún heilsar uppá fyrða *frelsir,
fagnaðar sæl á þann veg mælir:
Héðan af munu þér virðar víða
veita lof með ástúð heitri.

Heyrðu sigurmark himna dýrðar
hlaðinn og skyggður með alls kyns dyggðum,
öllum hlutunum æðri og betri
ertu svo sem loganda kerti.
Hékk á þér það heilnæmt stykki
er heiminn fæðir alls kyns gæðum.
Sá mæðist ei af hörðu hungri
*hvergi er af því makliga bergir.

Djörfung er mér diktan starfa,
Drottinn minn, af virðing þinni.
Veittu mér að eg mæla mætta
minnileg verk um þín stórmerki.

Hærra tré og hverju *dýrra
er heilagur kross yfir allar hnossir,
gylltur og roðinn í Guðs sonar blóði,
gimsteinum prýddur þá er limum Guðs skrýddist.

Sem firðar þessa hörmung heyrðu
harma sára með henni báru.
Góðir menn, og jafnvel Júðar,
Jesús móður aumka í hljóði.
Leiðir hana í mikilli mæðu
mildur Jón og henni þjónar
ástúðliga sem herrann hæsti
honum bauð um í sínum dauða.

Þessu næst skal greina um gisting
*göfug(r)ar frúr í harma skúrum.
Jesús móðir í Jóhannis húsi
jafnan beið er hún kom frá leiði.
Mildust um það efaði aldri,
ein var hún með hjarta hreinu
í þeirri von að hinn verðugi herra
vísliga mundi af dauða rísa.

Birti Kristur af *firðum *fyrstr[i]
friðarins dýrð og henni skýrði,
þó það *gjöri ei guðspjöll skýra
þá getur þess víða í öðrum letrum.
Dýrð upprisu og dásemd gjörði
Drottinn sínum postulum votta
í leyndum stað með *limbus feðrum
lausnarinn stóð með sigri góðum.

Þrennar þrjár fóru þrisvar sinnum
og þrettán daganna rásir réttar.
Þaðan steig hann yfir himna hæðir,
til hægri handar Guði sitjandi.
Teygir þá enn tíu daga,
tendrað ljós hann postulum sendi;
það er að skilja signaðan sælan,
sannan huggara *aumra manna.

Sanna ást hann sýndi mönnum,
sína móður lét hann góða
eftir hér, sem skýrir skriftin,
skínandi hjá postulum sínum.
Þeir námu af hennar dýrligum dæmum
að dýrka Krist með alls kyns listum
allt þar til er öndin sæla
af henni leið með gleði og heiðri.

Bænir þrjár hinn hæsta herra
með heitri ást hún bað sér veita,
að Kristur sjálfur kæmi hinn fyrsti
og kallaði með sér postula alla.
Vill hún og að vinirnir allir
væri sínu andláti nærri.
Önnur bæn, að hún öngva kenni
ótta grein af djöfla meinum.

Brúðar var sú bæn hin þriðja
að blíður Guð með englum fríðum
*hátíðligr kæmi henni á móti
af himnum niður með helgu liði.
Situr hún nú í sælu ágætri
syninum næst í virðing hæstri.
Treysti eg víst þá er varðar mestu
að verndi hún oss með helgum krossi.

Greindar sorgir grípi hér enda
Guðs móður nú og í fagnað snúist.
Með bænum þínum bið eg þú launir
bragarins smíð í nauðum stríðum.

Hærra tré og hverju *dýrra
er heilagur kross yfir allar hnossir,
gylltur og roðinn í Guðs sonar blóði,
gimsteinum prýddur þá er limum Guðs skrýddist.

Til myndar krossins mál er að venda
í mærðar smíð því að tímar líða,
þar er hann stóð í drottins dauða
dásamligur með píslar sigri.
Grófu hann niður grimmir Júðar,
göfuglig tákn með spjóti og nöglum,
undir jörð svo aldri fyndist
ævinliga meðan heimurinn stæði.

Giftulausir Gyðingar keyptu
að grafarvörðum með falsi hörðu,
segja til að sjálfir stæli
sveinarJesú líkam hreinum.
Þaðan af hefir sú villa og voði
víða farið um heiminn síðan.
Vondum mönnum viskublindum
vel líkaði að fylgja slíku.

Liðu þá enn svo langar tíðir,
lá hann í grund svo öngvir fundu.
Konu ráðvanda keisarinn sendi,
Constantínus, móður sína
fólginn kross að finna hinn helga
og færa sér með heiðri og æru.
Elena spyr hvar Júðar fæli
Jesú kross sem nagla og kesju.

Gildan mann frá eg Gyðingar seldu
í grimma hefnd þann Júdas nefndist
Elenu í vald, því að öngvir vildu
inna satt, að krossinn finnist.
Af spádóms ætt var rekkurinn réttri
ríkur og fróður Stephanus bróðir.
Dauða bitrum drottning heitir
við dýran mann nema greini hið sanna.

Júdas svarar og segir að væri
síðan betur en tvö hundruð vetra.
Var eg þá eigi fæddur eð fóru
fram tíðindin þau hinu stríðu.
Hversu mætta eg minnast þetta,
mild drottning, þó eg gjarna vilda?
Þurfið ei með stríðu starfi
eður styrjöld mig að slíku að spyrja.

Greypiliga gröf mjög djúpa
grafa lét Elena og í setja
vitran mann að hann vildi henni
vísliga hreinan sannleik greina.
Á dögum sjö fékk Júdas eigi
át né drykk í góðan máta.
Hann kallar þá með kappi fullu
og kveðst nú vilja gjöra hið besta.

Hann gengur þá með graftól þangað
á græna jörð og féll til bænar,
tuttugu stig með trúskap réttum
tók hann niður að grafa og biðja
sannan Guð að sýna mönnum
sín hrærilig píslar færi.
Fagnaðar ilmur birtist brögnum,
bifaðist grund þar er kross var undir.

Krossa þrjá með sæmd og sóma
í samri stund þeir grafa úr grundu,
kenndu ei né gjörla greindu
græðarans kross í slíkri mæðu.
Um nónskeið báru drengir dýrir
dauðs manns lík nær táknum slíkum,
lögðu tvo yfir líkam sagðan
en lýðir fengu vissu öngva.

Júdas tók og lagði á líkið,
liðs biðjandi kross hinn þriðja.
Jarteign fögur með brögnum birtist,
brátt varð nárinn lifandi máttar.
Lofuðu allir lýðir *háfan
lausnarans mátt og dýrð alls háttar.
Júdas þanninn lausnarinn leiddi
á lítilætis veg ágætan.

Lifanda Guð með lyftum höndum
lofar hann nú og á Jesúm trúði,
æ þakkandi miskunn mikla
fyrir milda pínu og rétting sína.
Elena gjörði hann vegliga virða,
varð hann biskup Jórsala jarðar.
Kirkju lét þar drottning dýrka
á dýrri grund er kross var fundinn.

Elena fór með sigri sælum
síðan heim og erindi fríðu,
hinn mesta part af krossi Kristi
kæran lét þar eftir setja.
Að píslarmörkin dýrlig dýrkist
á dýrri jörð þar í fyrstu gjörðust,
annan hefir með sér að sönnu,
*sjálfum keisara fékk þann hálfan.

Kynnist þaðan af kristnum mönnum
krossins dyggð um heimsins byggðir
þangað til er Kosdróa kóngi
kom hann í vald með þröngu haldi.
Til heiðurs sér þó heiðinn væri
hann hugðist skaptur með guðdóms krafti.
Eraclius, keisarinn kæri,
með krossins frægð hans metnað lægði.

Heimurinn varð frá hingað burði
hundruð sex til þeirrar stundar
og fimmtán ár þá er hilmir heimti
haldinn kross úr heiðnu valdi.
Flutti hann heim með sæmd og setti
sorgarlaus til Jórsala borgar.
Reiknast má það ótal tákna
er trúliga skein yfir alls kyns meinum.

Nú skal greina viðina vænu
er voru í krossi Jesú fjórir:
cipress ilmur og sigurvænn pálmi,
cedrus blífur með olíva.
Dásamligar dyggðir prísa
dýrðarverk þau er krossinn merkja.
Dýrðarfullar dyggðir allar
dró hann til sín í drottins pínu.

Fóturinn var *af cedro sætum
sú náttúran aldri fúnar,
í gegnum jörð með guðdóms magni
gekk hann niður og spilltist ekki.
Cipressus ber ilm og æru,
allur leggurinn þar af kallast.
Báðir þessir blessaðir viðir
við búkinn Jésú lágu ómjúkir.

Á pálmann voru himna hilmis
hendur mest við krossinn festar
og merkir sigur þann mikla og fagra
í manndóms grein er hann vann á fjanda.
Ólíva yfir höfði hávu
hélt þann titul er á var ritað:
Jesús nomen Nazarenus, –
nafn prúðastur kóngur Júða.

Fígúrur ber hann drottins *dýrar
um dýrðarverkin Guðs stórmerkja
í fyrstu stétt, að í fjórar áttir
með fríðum hamri skaparinn smíðar:
Allan heim með himna höllu
haglig verk, sem krossinn merkir,
stigi himna með stöðugum vegi,
stræti friðar með lítilæti.

Í þessari mynd á þýðum krossi
þenna veg sá Jakob renna
með fögrum söng og fullting engla
friðaðar salir uppi og niðri.
Á stiga þessum stóð hinn frægi
í stríði því er hann gjörði að smíða
kastala þann er hann vildi af vinna
hinn voðaligasta óvin þjóða.

Altari ertu Guðs hið gyllta,
það er græðarinn, skrýddur messuklæðum,
söng á þér og las við lengi,
lávarður vor, messu harða.
Hvíldarstað sér harðan valdi
hörmuligan á þínum örmum
að enduðum ónáða stundum
eftir sigur þann dásamliga.

Nóa örk þú makliga merkir,
manna teiknar Guðs son sannan,
og þá jörð er Jakob smurði,
jarðar bein, með óleo hreinu.
Óleum merkir miskunn sæla
míns græðara í þungri mæðu
er helltist yfir þann steininn stolta
er stóð undir Jesús rauðu blóði.

Á lögbrotstré voru svikin og sigruð
samþykkjandi slægðum fjandans,
feðgin vor en Adam auðgi
oss vann sigur á helgum krossi.
Prýðiligu purpuraklæði
prýddist þú og blóði skrýddist,
þusti út af Jesú Kristo
æða blóðið þér til klæða.

Einberjaviðurinn væni
víkur að þér í dæmum slíkum.
Helías sat í skugga og skjóli
þá skilja vildi hann Drottins vilja.
Þvílíkt skjól og skugginn sæli
skýlir oss af helgum krossi,
lítandi þar margs kyns myndir
minniligar sem vér megum finna.

*Möttul(l) þinn er meiri háttar
en megi það nokkur tunga segja,
litaður, prýddur í lausnarans blóði
og ljómar best af helgum dómum.
Gull og silfur sem gimsteinar allir,
gæði heims og dýrlig klæði,
allt er þetta einskis máttar
inniliga hjá prýði þinni.

Fyrir þinn kraft og frægilig skipti
fallið hefur um heiminn allan
æskilig lausn en horfinn háski,
heilsan bætt en lýðir sættir.
Fyrir þig hlaut enn dauðinn deyja,
með dauða Guðs voru frelstir sauðir,
dýrðin send en djöfullinn bundinn
dauður og kaldur þar hann losnar aldri.

Með krafti þínum Kristur svipti
krankri pín af fólki sínu,
ritið af máð en rænt helvíti
það refurinn hélt á flærðar bréfi.
Lukust upp dyr þær er læstar voru
með lykli vísum paradísar,
heimur uppreistur en höldar leystir,
hneykjast allir óvina pallar.

Hægur lykill himnaríkis
hefir þú vald og lífsmark alda,
lausn fangaðra en efling ungra,
önn og styrking gömlum mönnum.
Réttlátir menn fögnuð finna
en fyrðar ranglátir sýta og gráta,
fjötraðir lausir en fallnir upp rísa,
fullting þitt gjörir sakaða kvitta.

Fyrir þína tign eru þrautir út slegnar,
þján afmáð en fjölgast náðir,
með heillum þínum helgast allir,
hnígur til þín allt það er vígist.
Fyrir kröftug störf og krossinn hverfa
kvein og verkur úr öllum meinum.
Allir djöflar illskufullir
óttast þig og leggja á flótta.

Kristnir menn fyrir krossinn finna
kæra bót þegar kemur hann nærri,
hreina mynd í húsum sínum
hafi sem mest í virðing bestri.
Flutt er út í fjórar áttir
hans frægð og seimur um lönd og geima.
Góðir menn skulu geta hans víða
en gæði hans munu djöflar hræðast.

Krossmark hefur þann kraft og dýrkan
ef klerkar gjöra yfir Guðs stórmerkjum
réttan kross með ræðu stuttri
þá ríkir Guð í táknum slíkum.
Verður allt að áhreins orðum
undarliga í samri stundu,
með tilheyriligum orðum eru
öll stórmerkin heilög kölluð.

Þú ert verkfæri vinnu þeirrar
er vann Guð á þér frelsi manna,
dómstóll hár með diktan skýrri,
dýrlig makt og lögmáls aktan.
Virga Árons vatn úr bergi
víða rann af Drottins síðu,
harpa stillt með strengjum gylltum,
stafur Davíðs með slöngu háfa.

Endurnýjar þú *eyddar stundir
aftur á leið sem þörf vor beiðir,
líknar brík og lækning sjúkra
laun *arfveiðis og efling starfa.
Undir vængjum þínum vær megum ganga
volaðir menn í öruggu skjóli,
hvíldarstaður í háska og kulda,
háleit vernd bæði lífs og sálar.

Ríkis vöndur og ráðning synda,
réttur vegur til gleði án trega,
þú samtengir himna hingað
og hefur upp frið á jörðu niðri.
Hægjast vötn en vindar sjatna,
vér höfum frið ef þú ert nærri,
æskilig vernd í hverjum háska,
hlíf og skjöldur mót fjandans göldrum.

Hvað mun tjá þó eg hugsi að ljóða
heimskuverk um Guðs stórmerki,
tákn né lof að telja og reikna,
tígulig blóm og krossins sóma.
Öngum vinnst þó öllum tungum
aukist snilld með drottins mildi,
hinn minnsta part að mæla og birta
af merkiligustum þínum verkum.

Eitt ályktarorð vil eg dikta,
enginn hefur þá málsnilld fengið
að makliga fái með ljóðalykli
að lúka upp munn af hjartans grunni.
Þó heimurinn allur hvolfa á millum
hlaðinn væri með frítt orðfæri
mætti bæði og vildi votta
vald krossins þá nægist það aldri.

Hinn sami Guð, er sér lét sóma
að sungið væri hans lof með tungum
og dýrð hans sæt með dásemd orða,
dugi hann mér að eg nafn hans beri.
Þó sómi því eigi saman að koma
í syndugum munni skuli lof hans mynda
treysti eg á hans mildi mesta
og miskunn að mér batnaðar unni.

Hvar sem s[ett] er sigurmark drottins
sannliga af hverjum kristnum manni
senniliga, úti eða inni,
óhreinn andi má þar ei granda.
Í nafni föður og sonar vér sofnum
og signum oss með helgum krossi
og anda heilags orðin blöndum
í þann tíð, vér krossinn smíðum.

Enn mun tjást í öðru sinni
ítarligur krossinn hvíti
í græðarans fylgd sem sverð við síðu
sóma prýddur á efsta dómi.
Eilífliga eru þá sælir
allir þeir er á hann mega kalla.
Uggir mig að óttinn liggi
innarliga í sálu minni.

Drottin mun þá sárin sýna
og sín hættilig píslarvætti.
Hann ógnar þeim í máli megnu
er minnast vildu ei píslar sinnar.
Bið eg þig, enn blíði faðir,
fyrir blessaðan kross að eg gjaldi ei þessa
óverðugur þó eg fræði færða
furðu djarfur í slíku starfi.

Fyrir Máríu ást af mjúku brjósti
mína hjálp og jafnvel sína
engils kveðju *sættliga syngi
seggir ljóst með Pater noster.
Krossinn biðjum kærliga og kveðjum
að kvæðið vilji þau launa bæði.
Gimstein vil eg af göfugu efni
fyrir græðarans písl að heiti kvæði.

Hér mun verða endir orða
á óðarsmíð um krossinn blíða.
Varla þori eg huginn að hræra
að heimta laun í mínum raunum.
Fyrir margfalda miskunn *vild ek
makligar veita Drottni þakkir.
Amen sé þér, sæmd og sómi
send um alla veröld án enda.