Gangnamannaríma

Gangnamannaríma*

Mér ef hróður mætti hjá
máls um slóðir vaka,
gígju ljóða gjöri ég slá,
glöð ef þjóðin hlýðir á.

Barðar* forðum fagran óð
flytja vitrir þorðu
svellastorðar* svinnri* þjóð,
sú í skorðum menntin stóð.

Færri núna fyrðar* sjá
frerajarðar* syni
fagurbúna fræðaskrá
flytja rúna spjöldum á.

Von þó engin virðist mér
viturt mengi* hlýði
Yggjar feng,* sem ég fram ber
og engum drengja skemmtun lér.

Mér til gamans bind ég brag,
bragnar hyggnir grundi,
hratt að lama hryggðar jag,
sem hjartanu amar nótt og dag.

Þá aðrir draga seim* að sér,
sæld ómælda viður,*
stökur laga lyndir mér,
lítt þó hagur metinn er.

Heimsins munað hef ég í
hlutfall lítið þegið
og sjaldan unað amafrí,
öld* þó gruni minnst af því.

Æskudagar fjara fjær,
fjöri gjör er lokið,
auðnuhagur illa grær,
ellin dragast tekur nær.

Huggun snjalla hrjáðum lér
hálum kífs á vegi,
undan halla fæti fer,
feilar valla þessu mér.

Árdags bundin Evugjöld
alla fella þannig.
Allra stunda kemur kvöld,
hver það grundar hyggin öld.

Ævintýrið ég svo finn,
ei skal teygja fremur
efnisrýran mansöng minn,
merki víra Hrundin*svinn.*
___

Sagan myndar sagnir frá
sauðfjárleitarmönnum,
er fjalla strindi fýstust á,
fíflskan blinda tældi þá.

Auðs þá bróðir bessa* nam
birtu síðast lána,
rekka þjóð í röggvar ham*
renndi slóð að jöklum fram.

Heiti sveina sveit ef spur,
Sveinn skal fyrstur talinn,
hraustur meinast hölda hvur,
Hannes, Einar, Sigtryggur.

Fimmti Símon fjöllin á
ferðir herða náði,
dags þá skíma blundi brá
byggðum rýma gjörðu frá.

Sauða leita fýstust framt,
fornar brautir tráðu,
fákar þreytast fóru jafnt,
fráleiks neyta gjörðu samt.

Törgu lundar* týndu ró,
tvístrast heldur náðu,
sauði fundu fáa þó,
faldist grundin hríð og snjó.

Fjalla öldur ókunnar
yfir hleypa þorðu,
lúða* hölda* ljóns á mar*
loks að kvöldi saman bar.

Hárri undir hamra hlíð
hraustir fákum áðu,
þyngjast undrum þótti stríð
þar að blunda nætur tíð.

Vindur Fálu* værðum brá,
vandast málin tóku,
lægis bála lundar* þá
lítinn skála gjörðu sjá.

Treystu mætti, fýls um far*
feril þangað röktu,
hurð á gætti hnigin var,
höldar nætta vildu þar.

Húsið kanna fýstust frí,
fjórar rekkjur litu
búnar ranni breiðum í,
bólstað manna kenndu því.

Beimum* fenginn þótti þar
þægur næturstaður.
Í því gengið úti var,
aðra drengi skjótt að bar.

Titraði Þundar nistis [G]ná,*
nötraði ljóra vargur,*
hurð upp hrundið sveinar sjá,
síst voru stundir værð að fá.

Gæfan hála ýtum* enn
afsleppt fylgi sýndi,
eirð* að brjála æddu senn
inn í skálann fjórir menn.

Sáu gestir sérhver bar
silungskippu mikla,
örva lestir* einn og var
allra mestur tilsýndar.

Hvarma log[29] af heiftum brann,
hrundi skegg á bringu,
mána voga meiður[30] vann
munda boga rammgjörvan.

Reikar frónið[31] reifað var
refskinnshúfu síðri,
huldu drjóna[32] hrímstokknar
hempur prjóna mórenndar.

Hver var glanni[33] á svip að sjá
svartur og illilegur,
kveðjum þannig kastað fá
komumanna flokkinn á:

„Hverjir hundar hafa hér
hýsing numið vora?
Þeim skal fundinn bani ber,
burt eða skundi svívirtir.

Ykkar kynna ferðum frá
framar skuluð varla,
heljar finna hljótið þrá,“
hamra slinnar[34] gjörðu tjá.

Hannes ræðu hratt fram ber:
„Hér þó slíti dögum,
ykkur hræðumst ekki vér,
auðnan ræður hvernig fer.

Manni fleira fáum lið
fært að hjaldri[35] köldu,[36]
þér ef eirið ekki frið,
etja geiri[37] þorum við.“

Fólskulunduð fjalla drótt[38]
fyrnum æsast gjörði,
þó hjúpaði grundu niðdimm nótt,
naði mundum[39] gripu skjótt.

Kauðar trylldir Kjalars glóð[40]
kyntu á ströndum vala,[41]
vaknaði Hildur,[42] Högna jóð,
heiftum fylld og þyrsti í blóð.

Sveinn úr hýði hjalta vönd[43]
hermannlega færði,
hann skal smíða hrikum[44] grönd[45]
hel svo bíði nás á strönd.

Hannes gengur hans að hlið,
hraustur í vígamóði,
Tryggvi engu eirir við,
ímu[46] þrengir fram á svið.

Bar að rimmu randa Týr[47]
rótarkylfu þunga,
harðnaði dimmur hjörva gnýr,[48]
hreystin grimma skapið knýr.

Símon þegar þetta sá,
þykkju safna gjörði,
biturlegan benja ljá[49]
burtu dregur skeiðum frá.

Inni vegast fært ei fannst,
fyrir þrengsla sakir,
auðnutregum illa vannst,
ýmsa vegu sóknin spannst.

Hamaðir[50] þrjótar hels á far
hugðust gesti leiða,
einn á móti einum þar
álfur klóta[51] vopnin bar.

Atið geira[52] illa brá
Einari karli viður,
manns ei dreyra mátti sjá,
Mistar leiri[53] blauður á.

Hreysti ringur[54] randa Freyr[55]
réð á burtu hlaupa,
hinir þyngja hjaldur[56] meir,
höggva og stinga tóku þeir.

Trosnuðu rekkjur, sóknar svið
sára litar flæði,
hirtu rekkar grannt um grið,
göltur bekkja[57] stundi við.

Hreysti skæður hjörs við glamm[58]
Hannes ræða tekur:
„Sækjum, bræður, betur fram,
benja flæða troðum damm.“[59]

Hér næst reiðir harðan brand
halur af megni ströngu,
und[60] þar freyðir, æsist grand,
af einum sneiðir svarðar land.[61]

Happa trauður sóði sá
sókn ei þreytti fremur,
hinstu nauða hrifinn þrá
hlunkaðist dauður gólfið á.

Dörs[62] um veldi frægð sá fann,
fljótur líta náði,
að Símon heldur hopa vann,
Hnikars elda log[63] þar brann.

Sóttu báðir einum að
úlpu hrika trylldum,
hjörvi fláður[64] hann við það
heljar náði samastað.

Tryggvi fleina fram í hret[65]
frækinn sækja vildi,
bófa skeinir blóðs um flet,
báknið meinum valda lét.

Hann við stríða hrotta þrá
hrika mætir einum,
hvergi bíður, kænn að slá,
kylfan ríður vangann á.

Högg á dundi hjarna þró,[66]
hún svo brotna verður,
grætur und, en[67] aulinn dó,
álma Þundur[68] lítt af dró.

Nú að Sveini sögnin snýr,
sóknardjarfur næsta
undateininn[69] ægur[70] knýr,
ollir skeinum hetjan dýr.

Honum móti hjörs við dans[71]
hrottinn stærsti veður,
lítt var þrjótur maki manns,
mundaði spjót og gaf ei stans.

Syrpu kundur[72] sára ljá[73]
Sveini móti vegur,
hjörs[74] á fundi hættum þá
hinn sér undan lengi brá.

Hetjan fríð með hrausta lund
hvergi flýja vildi,
áttu stríðan eggja fund[75]
álfar skíða[76] langa stund.

Mögur æðir mellu[77] fram,
mörg þó blæði skeina,
hinn vígskæðum hjó með gram[78]
hold og klæði slíkt er nam.

Gall um síðir sigurinn[79]
Sveins fyrir skjóma[80] slagi,
fjalla lýða foringinn
fallinn bíður helstunginn.

Sig af veldi sókna bar,
sárs þar eldar[81] brunnu,
Gróttu meldurs meiður[82] snar
mæði seldur þungri var.

Hvíldir fanga hugði sér
hirðir spanga[83] móður,
Hannes þangað brátt að ber,
burðastrangur mæla fer:

„Þína hreysti meta má,
marar gneista Baldur,[84]
héðan freistum fljótt að ná,
feigðar leystir valdi frá.“

Sveinn þá smíðað svarið fær
sendi skíða[85] móti:
„Morguns bíða munum vær,[86]
mæddur lýður hvíld svo nær.“

Hannes spjallar: „Varla vér
værðar notið getum,
skálinn allur innan hér
undafalli[87] drifinn er.

Þó kunni grannar hvíld að ná,
kemur mér lítt að haldi,
draumar banna dúr að fá
dauðra manna búkum hjá.“

„Skrokka brennum,“ Tryggvi tér,[88]
„tökum skjótt til ráða,
þor ei grenna[89] brögnum[90] ber,
bálið senn því magnað er.“

Inn í skálann Einar þá
aldinn skunda náði,
hörðu máli sætti sá,
sennu stála[91] runninn frá.

Gamall innir: „Er mitt ráð
úti þrjóta brenna.“
Skjótt nam finna hróp og háð
hann sem minni geymdi dáð.

„Engu ræður þú um það,“
þollar klæða[92] gegndu.
Fylldur bræði fram hver trað,
felldu glæður[93] valnum að.

Undrum bálið æsast vann,
einskis gættu fyrri
en yfir skálinn allur brann,
út hver stála bör[94] þá rann.

Súða ljónið[95] síðan þá
seyddi hyrinn[96] rauður,
uns við fróni fallið lá
fjalla drjónum[97] ofan á.[98]

Sigurinn fagur fyrðum[99] vann
fögnuð magna drjúgan,
líka dagur ljós þá rann.
Lyktar saga um bardagann.

Álma verar[100] eftir það[101]
ekki dvelja vildu,
svo um frerið fýla hlað[102]
fákum snéru byggðum að.

Ferðum sínum sögðu frá
svo sem gengið hafði.
Hér skal dvína hróðrar[103] skrá,
henni týna gleymskan má.

[1] Hér er kveðið um fjandsamleg samskipti byggðarmanna og útilegumanna sem lyktar með blóðsúthellingum. Við lauslega leit í þjóðsagnasöfnum hafa ekki fundist sambærilegar sögur og því spurning hvort Einar hafi stuðst við einhverjar óþekktar sagnir úr Skagafirði. Helst mætti nefna í Þjóðsögum Jóns Árnasonar, II bindi, bls. 170-171, söguna: „Upp mínir sex í Jesú nafni,“ sem er þó mjög frábrugðin. Þessi ríma er einnig í handritinu Lbs 2227 8^vo á handritadeild Landsbókasafns. Þar er á köflum nokkur orðamunur og tvær síðustu vísurnar vantar. Er einstaka sinnum gerð grein fyrir þessum orðamun, sem er að jafnaði ekki stórvægilegur




[29] log hvarma = augnaráð.

[30] meiður (tré) vogs (sjávar) mána (tunglsbirtu, þ.e. gulls) = maður.

[31] frón (land) reikar (skipting í hári manns eða konu) = höfuð.

[32] drjóni = ruddamenni.

[33] glanni = maður.

[34] slinni (langur maður) hamra = fjallbúi, útilegumaður.

[35] hjaldur = orusta.

[36] Í handritinu Lbs. 2227 8^vo segir hjaldri „sverða“ og fer líklega betur á því.

[37] geir = spjót.

[38] drótt = menn, (hér) lið.

[39] Þ.e. gripu naði (sverð) mundum (þ.e. með höndum).

[40] glóð (eldur) Kjalars (Óðins) = vopn.

[41] strönd vala (fálka (menn báru veiðifálka á hönd sér)) = hönd eða átt er við heiðar og óbyggðir þar sem fuglar eiga oft óðul.

[42] Hildur Högnadóttir vakti upp fallna menn í Hjaðningavígum, hún er löngum tákn fyrir orustu og vígaferli.

[43] vöndur hjalta = sverð.

[44] hriki = hrikalegur maður.

[45] grönd = tjón.

[46] íma = orusta.

[47] Týr (goð) randa (skjalda) = maður.

[48] gnýr hjörva (sverða) = maður.

[49] ljár benja (sára) = sverð, bitvopn.

[50] hamaður = hamrammur.

[51] álfur klóta (skraut á hjalti sverðs) = maður. Í handritinu Lbs. 2227 8^vo og Syrpunni stendur „Yggur“ klóta sem gefur sömu merkingu.

[52] at geira (vopna) = orusta.

[53] leir Mistar (valkyrju) = blóð.

[54] ringur = lítill.

[55] Freyr (goð) randa (skjalda) = maður.

[56] hjaldur = orusta.

[57] göltur (svín) bekkja (setu- eða legubekkja) = hús.

[58] glamm hjörs (sverðs) = orustugnýr.

[59] damm (tjörn, bleyta) benja (sára) flæði = blóð.

[60] und = sár.

[61] land svarðar (hársvarðar) = höfuð.

[62] dörr = spjót eða vopn.

[63] log (logi, bruni) elda Hnikars (Óðins, þ.e. sverðs) = sár.

[64] fláður (fleginn), = (hér) stunginn (með hjör, þ.e. sverði).

[65] hret (hríð) fleina (vopna) = orusta.

[66] þró (ílát) hjarna (heila) = höfuð.

[67] Í handritinu Lbs. 2227 8^vo stendur hér „blæðir undin“ og fer betur á því.

[68] Þundur (Óðinn) álma (boga) = maður.

[69] teinn unda (sára) = sverð, vopn.

[70] ægur = ægilegur.

[71] dans hjörs (sverðs) = orusta.

[72] kundur (sonur) syrpu (tröllkonu) = fjallbúi, maður.

[73] ljár sára = vopn, sverð.

[74] hjör = sverð.

[75] fundur eggja = orusta.

[76] álfur skíða = maður.

[77] mögur (sonur) mellu (tröllkonu) = fjallbúi, maður.

[78] gramur = sverð.

[79] Þessa vísu vantar í Lbs. 2227 8vo.

[80] skjómi = sverð.

[81] eldur sárs = sverð.

[82] meiður (tré) meldurs (sáð, mjöl) Gróttar (gróttarkvarnar, þ.e. gulls) = maður.

[83] hirðir (sá sem hirðir eða gætir) spangar ((líklega) brynju) = maður.

[84] Baldur (goð) marar (sjávar) gneista (elds, þ.e. gulls) = maður.

[85] sendir (sá sem sendir) skíða = maður.

[86] vær = vér (gömul orðmynd).

[87] und = sár; undafall = blóð.

[88] tér = þ.e. segir, af so. „tjá.“

[89] þor ei grenna = þ.e. minnka þor eða kapp.

[90] bragnar = menn.

[91] senna (deila) stála ((hér) vopna) = orusta.

[92] þollur (tré) klæða = maður.

[93] glæður = eldur; felldu glæður, þ.e. kveiktu bál.

[94] bör (tré) stála ((hér) vopna) = maður.

[95] ljón (dýr) súða = hús.

[96] hyr = eldur.

[97] drjóni = ruddamanni.

[98] Þetta erindi er svona í Lbs. 2227 8^vo: „Fjala ljóni loginn þá, loksins eyða náði, það á fróni fallið lá, fjalla dóna huldi ná.“

[99] fyrðar = menn.

[100] ver (maður) álma (boga) = maður.

[101] Þessi tvö lokaerindi vantar í Lbs. 2227 8^vo.

[102] hlað fýla (fugla) = heiðar, óbyggðir.

[103] hróður = kvæði.