Bragi, óðfræðivefur
SöfnÍslenskaÍslenskaPersónuvernd:
Vefurinn safnar engum upplýsingum um notendur sína. Leturgerðir eru frá Google sem skráir notkun á þeim.
Vefkökur eru aðeins notaðar til þess að halda utan um innskráningar þeirra sem annast efnisstjórn. |
Flokkar
Allt (3128)
Afmæliskvæði (14)
Annálskvæði (1)
Ádeilukveðskapur (1)
Ástarljóð (32)
Baráttukvæði (1)
Biblíuljóð (2)
Brúðkaupsljóð (9)
Bæjavísur (2)
Bænir (1)
Bænir og vers (25)
Eddukvæði (30)
Eftirmæli (41)
Ellikvæði (7)
Formannavísur (22)
Fræðsluljóð (3)
Gamankvæði (31)
Grýlukvæði (8)
Harmljóð (3)
Háðkvæði (4)
Hátíðaljóð (6)
Heilræði (10)
Heimsádeilur (8)
Helgikvæði (47)
Hestavísur (1)
Huggunarkvæði (2)
Hyllingarkvæði (2)
Jóðmæli (3)
Jólaljóð (5)
Kappakvæði (5)
Kvæði um biskupa (6)
Leppalúðakvæði (1)
Lífsspeki (5)
Ljóðabréf (18)
Matarvísur (1)
Náttúruljóð (52)
Rímur (204)
Sagnadansar (52)
Sagnakvæði (4)
Sálmar (417)
Sjóhrakningar (2)
Sorgarljóð (1)
Sónarljóð (14)
Særingar (1)
Söguljóð (13)
Tíðavísur (15)
Tregaljóð (6)
Vetrarkvæði (2)
Vikivakar (13)
Vögguljóð (5)
Ýkjukvæði (5)
Þjóðkvæði (1)
Þorrakvæði (4)
Þululjóð (5)
Þulur (2)
Ættjarðarkvæði (54)
Ævikvæði (6)
Ævintýrakvæði (3)
Kvæði af hrafni og tófuFyrsta ljóðlína:Þegar veður- brosleit blíða
Höfundur:Guðný Árnadóttir (Skáld-Guðný)
Viðm.ártal:≈ 1875
Skýringar
Kvæðið er fært inn á Braga eftir vélriti Helga Hallgrímssonar á Egilsstöðum upp úr handritinu Fjölni fíflska.
1. Þegar veður- brosleit blíðabreiddist út um loftið víða, röðull yfir ekru skín, miðlaði henni morgungáfu, mörgu og fögru blómin sváfu í mjúkri kjöltu móður sín.
2. Settust þau með sögukorniðsönglandi [í] myrkrahornið sem er henni samlitast. Gott er að varast háðið hrekkja, heimsins sið og skyldu þekkja, hinu góða að halda fast.
3. Efni þetta ætti gylla,er því lítil fremd að spilla, sögulaun vill sagan fá. *Hún þó sé af hrafni og tófu hentir lítt þeim gáfnasljóu henni rétt að halda á.
4. Eftir sínum eðlisháttumundir léku bragðaþáttum á náttúrunnar næmis spil. Enginn vil eg ýta lái eigin breytni heldur gái, öngvan meiði það eg þyl.
5. Eitt sinn gekk um auða hagaungur sveinn í fyrri daga Höfðabrekku afrétt á. Ferðasögu sína greindi sínum vin og öngu leyndi þegar liðið langt var frá.
6. Öldunganna sannur sómisagði mér í hægu tómi. Svona hef ég sögu heimt að sveinninn hefði sér í hjarta sannleikann og manndáð bjarta eins og dýran gimstein geymt.
7. Unglingsins það yndi vakti,eftir honum sporin rakti heppinn seppi hlýðninnar. Allt hvað kunni augað kenna eftirtektin mundi spenna, foldin heldur fölleit var.
8. Hljótt var allt í auðnu vinda,yrmilsægur skriðkvikinda inni’ í fornum fylgsnum bjó. Hrafn uns leit á háu barði, huga fyrr en nokkurn varði holtaþór einn þangað dró.
9. Fundin eru fróns á vegifyrst um sinn en skilin eigi, nú skal þessu bletta blað. Yngismannsins augun fyllti undrun bæði og ferðir villti að horfa á það þau höfðust að.
10. Fögur rann þar farveg steinafoldar undin spegilhreina klettagili einu í. Urðarbrekkur barði áin, bragðadýr og sverða Þráinn sundur skildu á foldu frí.
11. Bauganjóti bágt gekk stilla,beinvarg því hann vildi spilla krumma og tófu kveðju þar. Ljúft tilhneiging leynt bað hann laumast ekki burt þaðan fyrr en leiknum lokið var.
12. Í því krummi eygði tófuörvar strax um hugann flóu: Ó, að bráð þú yrðir mér. Eins og sæir hrafns í hjarta hrótetrinu litarsvarta nærri gat hann *sjálfum sér.
13. Því á sig komin eins var tófa,öld sem kallar dyggðasljóa, stundi við og stakkst um koll. Klókan þenkti krumma að veiða, kænskunnar í snöru leiða út í breiðan banapoll.
14. Valt sem kefli eftir urðu,allan kroppinn steinar murðu, ekki gaf þó af sér hljóð; höfuð teygði, hala og fætur, hafði á því sveinninn gætur, staðnæmdist á sléttri lóð.
15. Krummi þrífur krukkspá sína,í kjölinn tók og gaupnir blína, – aldrei fyrr sá atvik slíkt. Þangað eins og örin flýgur yfir þar sem tófa hnígur, þuldi eitthvað þessu líkt:
16. Ertu, systir, eiturstungin?Æpti krummi, táraþrunginn. Hefur öngvit hrifið þig? Ef þú liggur andarvana út í dauðann skal eg flana, sjálfur deyða sjálfan mig.
17. Margur kann um frónið fríða,fljúga, ganga, synda, skríða. Hyl þú mosa hjarna bú. Fá mun nóg af fegurð þinni fantarnir að ætlun minni. Óvarliga liggur þú.
18. Hefur þú undir höfði þínuharðan stein, að viti mínu. Ekki má eg eygja slíkt. Hvílu vil eg ljúfa ljá þér, liggðu undir vængnum á mér. Ból þitt vildi eg mega mýkt.
19. Hrópar nú með hörmung stærri.Heldur er mér vatnið fjærri. -Áhöld bresta eyðistað. Langt er eftir læknir meina, löngum verður hollt að reyna, höndin sjálfs, ég hætti á það.
20. Hjá mér hef eg bíldinn búnabara ef eg þyrði núna eina henni undu slá. Skal þá hryggð og hugargæði hrinda mér í slíkt *forræði þessum vandavegi á.
21. Ekki skaltu að því flasa,um þig kanntu sjálfan rasa, máské gegnum setjir sig. Eins og prúður Páll minn séra púkinn sjálfur má það gera. Með forsjá best er framgirnin.
22. Hvað skal þá um soddan segjasvona ef þú hlýtur deyja börnum, maka og frændum frá. Veit eg fæðist vart þinn líki, vort hið stóra dýraríki, skarð mun fyrir skildi þá.
23. Yfir þér skal augað vakaekkert mein svo kunni saka líkið þitt á banabekk. Yfir því mun eg síðar syngja þá söguna birti landshöfðingja hvörnig tófa af heimi gekk.
24. Tófa mælti í hugarhljóði:Heyrðu, vinur málaóði, kálið sopið ei er allt. Þó að brúkir þessar veiður þarftu ei verða svona gleiður, feigum hvofti hjala skalt.
25. Hirði eg lítt um hræsni þína,háð og smjaður máttu brýna eins og viltu yfir mér. Sæktu, eg mun vomnum verjast, við mig er þér hægt að berjast til ef að þú treystir þér.
26. Handalaus á hólminn kem eg,hvorki mál né deilu sel eg, brynjulaus er búkur minn. Vera má eg vareygð finni, verði hált í þetta sinni hátt þó reiðir hamarinn.
27. Sorgarflagg og miskunn mjúkamiður fer af láni brúka, parruk það ei prýðir þig. Aldrei snæddi eg unga mína oft þó mæddi hungurs pína öllum gæsku grunni mig.
28. Hægt er þeim sem hafa völdin,hugvitsmennt og otursgjöldin, við þau lágu að leika sér. Fallið verður hærra hrafni hátt ef þá úr vinda safni fellur lágt og lýtur mér.
29. Heyrði ekki hugarmálið,harður eins og verkað stálið, krummi önnum þakinn því síst gat hann af svipnum dregið svoddan hugsun gæti legið hjartans leyni innan í.
30. Vinda undan vængjum hrekur,voðalega kippi tekur, ýmist fram eða aftur fló; gapir, orgar, gogginn brýnir, gjörvallan sig tófu sýnir. Blóðdrekk ekki bregður þó.
31. Hún þar lá með hugprýðinni,hvörgi veik frá stefnu sinni. Hrafninn öfugt hrekkur frá. Vaða tók í villu og svíma, vefði tófu dauðans gríma nauðaköldum nábeð á.
32. Var nú orðinn vígamóður,víðförull og *undra hljóður, hvíldir kaus um hálfa stund svo hann gæti *boðið betur banaspjót, og skolla tetur, þar sem lá í léttum blund.
33. Heiftin stundum hratt á flóttahrakti vareygð, slægð og ótta. Hvað við annað sveif á svið. Sér hann þá við sóknir branda svo búnar ei megi standa, hugsar nú að herða sig.
34. Og sér biður enn að duga,orku, brögð og vígahuga. Mikils þótti þurfa við. Léttur sér i loftið ryður, loks á jörðu steypist niður, gleypa vildi greytetrið.
35. Sem Gehenna grimmdar andi,ginið, klær og vængi þandi. Allt úr lagi fiðrið fer. Höggorrustu hvína lætur, hvetur ekki tófu fætur þó bana vissi búinn sér.
36. Yfir henni lét á loftileika pílur sér úr hvofti eins og þéttast örvadrif. En sem henni hvurki dugar, hræsni, brígslin, *frýjun hugar, sýnast mátti lokið líf.
37. Glumdi og hrein í góma salnum,gini sneri niður að valnum. Hennar ekkert hárið rís. Ýmist jörðu ilþorn rífur eða hátt í lofti svífur. – Lá sem áður lappadís.
38. Hrafninn var úr hýði nærrihorfinn öllu lagi fjarri, ham afklæddur hreystinnar. Ætlar mæi spenntur springa, spíru þrífur valds óringa, hermir tófu hvör hann var.
39. Allt í mínu væga valdivinda undir háŭ tjaldi lífið þitt og aŭðnan er. Ef þú vogar við að dyljast voða skýlu við að hyljast skulum sjá hvör skjöldinn ber.
40. Mikill dáðadrengur er eg,dug og hreysti minni ver eg varnarlausa verja þig. Eins og ljónum lög og svæði leik eg þar til fell af mæði, heppin varstu að hitta mig.
41. Eins og væri elding lostinnað honum sótti vana þorstinn urðar nöðru a níðast á. Óttinn veik um síð úr sæti svo hann fékk það eftirlæti, tófu snerti hryggnum hjá.
42. En svo snart að enginn sá það,utan sá sem horfði á það, líður gegnum leynigöng. Öngva tekur tófa kippi til þó krummi buxum vippi með kollhúfum og krásarsöng.
43. Kringum tófu á knjánum fer hann,í kroppnum ekki lífsmark sér hann; horfir nú í ýmsa átt Valkokkandi vígs um svæði, vonar hrifinn ósjálfræði, hreyfir spaugi og spjallar hátt.
44. Æ hvað sárt mig í þig langar,ýla mínar garnir svangar, á þér stinga mitt eg má. Krásin er til kosta soðin, kóngur finnst mér hingað boðinn þar sem hlutinn að eg á.
45. Síst eg skil að soðning þessasóknarharðir af mér pressa þori ríkir ræningjar. Þar eg geng næst þengli vorum, þykist hver í mínum sporum mest til vinna máltíðar.
46. Nóg til hennar hef eg unniðað hjarta mitt er nærri brunnið, þolugur ei þoli við. Fjaðrir læt eg fimleiks njóta, fer eg á þér lögin brjóta þó landið kosti líf og frið.
47. Ef eg væri af þér mettur,æ hvað mundi fínn og sléttur brúni *flauels frakkinn minn. Menn ef skildu málið hreina, má eg allra forlög greina, stirnir á brúnu stígvélin.
48. Þá er eg líka limanettur,lipur á fæti, herðaþéttur, tign í svipinn treður sér. Nefið rétta, röddin þíða, raungæðin og augað blíða hermir frá því að eg er
49. víðförlastur vangs um tíma,vanur stjái pílagríma Elí til með fæðu fló. Fyrst með Nóa farið hlóð ég, fyrstur þaðan leiðir tróð ég, fær er því í flestan sjó.
50. Þegar þú sér að svoddan drengur,sem eg er, við hlið þér gengur, ef þú værir ekki dauð, mundir þú á fætur fara, frá þér ellibelgnum snara. Lífs er þinni lokið nauð.
51. Krummi mælti: Kæra tófa,komin burt úr heims óróa, nú skal dauðri dilla hér. Rödd þín fegri feigum svana, fyrst þú liggur andarvana grafskrift vil eg gjöra þér.
52. Í þér byggði orkudugur,áræði og kappa hugur, minningar því mæli eg vers: Reynd varst þú að ráði, hreysti, ræktar- bæði og tryggðaneisti hjá þér fundu hægan sess.
53. Utan *varla innan sástu,undir dularhamnum lástu hjörð þá lamba hafðir skemmt. Þetta skrafar öldin á þig að þú hafir látið flá þig lifandi og harma hefnt.
54. Þegar stálið bogans bláabúk þinn nísti, fótalága, holudrottning hreyfileg, tuggðir þú með óheyrð undur æðar, skinn og bein í sundur fyrr en léstu fanga þig.
55. Borðsálminn nú byrja fer eg,blaðalaus að vana er eg, eitthvað verður, trú mér til, herra minn, sem heitir magi, hann er skylt eg fyrir dragi, honum einum hlýða vil.
56. Á hann mun eg einan trúa,ekkert skal mér frá því snúa, hvað sem kann að heyra og sjá. Fyrir hann vil eg fleins í pínu feginn voga lífi mínu, höggva, leggja, stinga og slá.
57. Heyrið ríkis hálsar góðir,háir, lágir, heimskir, fróðir, lærið hér af hyggindin. Líkast er það lyndi yður að láta sér ei fara miður heldur en mér við herra minn.
58. Vappar svo að veisluborðivið sem rétt að líkum horfði, æ hvað hjartans ánægður. Niður sest við dúk og dyngju, drukkinn rétt að forlystingu sem hann *Jóhann Sólskjöldur.
59. Þá kom annað babb í bátinn,bregður kæti oft í grátinn. Tófa rís úr rekkju þá. Sem elding stormi undan fýkur upp um háls á krumma rýkur, höfuð bítur bolnum frá.
60. Votur gjörðist vinakossinn,vall úr undu benjafossinn, gufan loftið byrgði blátt. Klettar stundu, kiknar hauður, krummi þegar byltist dauður Fjörgyn[j]ar í faðmlög dátt.
61. Höfuð kvað á Heljar dýnu:Hrósa muntu verki þínu, – ætli eg sé örendur. Enn er hjartað hart í brjósti, hlær að köldum dauðaþjósti. Falla verður feigur hvur.
62. Þó mér bana veldir veginn,vita skaltu, hinu megin, feigðar salnum innan úr flytur hrafn með fremda gnóttir, frúin Heljar, Lokadóttir, inn í fallegt fuglabúr..
63. Tófa hælir hag forsjálum,hún svo mælir fyrir skálum, blóðið drakk úr benjum hrátt. Svarðar land ei þig skal þyngja, þengill nettur Valllendinga. Hjartað táði tönnum dátt.
64. Höfuð bar af hólmi þegar,hleypti sínar leiðir vegar, vígs um fleti fiðri lá. Stormurinn hafði fullt í fangi forsi með og æðigangi herfanginu hampa á.
65. Um þá tónað atvik skeðiút á fögrum lóna beði öld nítjánda aldurssmá fram var leidd af föðurgæsku, fagran klæddi blómi æsku, tveggja ára taldist þá.
66. Sem nú hafði sjónarspilisjónir léð í augnabili skerðir ljóma skervallar heim til byggða hraðast vendi. Hvekkur tófu þar næst lendi í friðargættum gleymskunnar. Athugagreinar
3.4 Þó hún sé] > Hún þó sé (leiðrétt vegna stuðlasetningar og hrynjandi).
10.4 sverða Þráinn: maður. 12.6 sjálfri] > sjálfum (leiðrétt frá því sem stendur í handriti) 20.5 forræði skal ef til vill lesa torræði. 32.2 unda] > undra [?] (unda í handriti). 32.4 betur boðið] > boðið betur (greinilega orðavíxl í handriti). 36.5 fyrrun] > frýjun (fyrrun í handriti). 47.3 flauels (flugels í handriti). 53.1 valla] (svo í handriti en er líklega í merkingunni varla). 58.6 Sagan af Jóhanni Sólskjöld „var prentuð í Kvöldvökum Hannesar biskups Finnssonar, síðari parti, bls. 230–234, Leirárgörðum 1797. “ Ólafur Briem orti út af henni rímu 1823 og er hún til í eiginhandarriti, Lbs 543 8vo. (Sjá Rímnatal I, bls. 289). |
