Ein ágæt minning herrans Jesú Kristí pínu

Ein ágæt minning herrans Jesú Kristí pínu
Síra Arngrímur [Jónsson]

Mér er í hug að minnast,
mildi Jesú, píslar þín,
hvar munu helst finnast
hentug orð til ljóða mín?
Engin tunga engla kann né manna
fyllilega fræða þjóð
hvað frelsarann stóð
þá feikna kvöl réð kanna.

Hvað mun hér þá krafta?
Helst of vesöl tungusnilld,
mér sem veit með skapta
minnst til slíkra efna gild.
Syndugra varir sannlega mega ekki
Kristí pínu koma nær
nema náðin skær
bæti um hvöðrar hlekki._

Gef því göfugs anda
gift og réttan skilning með,
stef og stuðul að vanda,
stofnist vel það eg fæ téð,
græðari minn, af göfugu pínu þinni,
fyrir mig sem þoldir þú,
það er mín trú,
liðsemd þín ei linni.

Þórsdags það var að kvöldi,
þó mjög seint, að Jesús gekk
helga bæn svo héldi,
hraðlega yfir Kedrons bekk,
út úr borg á Olíufjallið væna.
Getsemane hof eitt hét
þar herrann leit
garðinn aldins græna.

Í þeim aldingarði
með ærna kvöl og bitra pín,
hófst bardaginn harði,
herrans fyrir syndir mín.
Lýsti hryggð á hjarta og sálu sinni,
skalf og hristist lausnarans líf
við leyndar kíf,
það maðurinn átti innri.

Steinkast_ eitt að stundu
stefndi lærisveinum frá,
niður á grænnri grundu
glóandi í bænum lá.
Blóðugur sveitinn beint úr limunum fríðu
rann og draup á ramman hátt
þá rauna nátt,
dauðs í starfi stríðu._

Hvað olli, minn herra,
hæsti Jesú, maður og Guð,
þinn réð kraftur þverra,
því komstu í slíka nauð?
Hvaðan var sú harða andar pressa
sem þig þjáði og þrengdi að
í þessum stað?
Sýn mér sök til þessa.

Heljar harða angist
hættlega vafðist kringum mig,
frekt eg hafði í fangi,
fárið dauðans stærði sig.
Belials skelfdu bylgjur sálu mína,
himna Drottins hatur og grimmd
með hríðum límd
fyr hróp og misgjörð þína.

Avi, eðla herra,
aum eru gjöldin mín á mót,
þinn vil eg sveitann þerra,
þakklátri með hjartans rót
og því vil una þó mig látir svitna,
mæddan undir mótgangs kvöl
þá mein og böl
hjartanu lætur hitna.

Litlu nemur næsta
neyðin sú í heimi hér,
hvör kann hreppa stærsta,
þó henni vildum líkja vér
við þann harm og hræðilegu pínu
sem þú Jesú signaður beiðst,
þá sáran leiðst
á sálu og lífi þínu.

Samt þinn settir vilja
sjálfs í hendur föðursins,
hvar af hér má skilja
hlýðna auðmýkt sonarins.
Faðir, ef þú vilt, framar baðst þú ekki.
Gef það hóf og hjartalag,
mér hvörn einn dag,
hold svo bæn ei blekki.

Framar er frá að skýra,
frelsarinn upp af bænum stóð,
með svo miskunn rýra,
múgur stríðs að honum óð.
Falsarinn Júdas flokki þessum stýrði,
lærisveina ljóst var einn,
ei lymsku seinn,
svo græðarinn gripinn yrði.

Kom að fram og kyssti,
Krist Gyðingum svo forréð,
ást Guðs af því missti,
andskotinn var honum með.
Brást ei reiður blessaður við þetta:
Vinur, sagði, viltu nú
svo véla trú?
Þinn lávarð lífi fletta.

Sýndi samt að bragði
sína magt og valdið slíkt,
víst að velli lagði
vonda liðið fólskuríkt,
einu réð þar orði til að kosta.
Af því veit eg aumur þræll
að Jesús sæll
leið þá kvöl af losta.

Spratt á fót hinn frakki
flokkur þegar náði þrótt,
þeim gafst byrinn blakki,
binda Krist um dökkva nótt,
saklaust lambið síðan burtu leiddu.
Grimmir úlfar gjörðu slark
og geira hark,
allri gleðinni eyddu.

Meistarinn mílu hálfa
með stríðsmönnum fanginn fór,
inn fyrir Annas sjálfan,
ákefð var nú heldur stór.
Annas réð hann erkibiskupnum senda,
Kaifas sem kenndur var,
sá kunni þar
sannleik sárt að benda.

Í hans húsi átti
eymdarfulla Jesús nótt,
þunga lygð með þrátti,
þoldi frekt af Júða drótt.
Höggum, slögum, hrákum og smánum mörgum
þegjandi hann þá við tók,
er þyngslin jók,
gabb af grimmum vörgum.

Lestir og ljúgvætti
lítt voru spöruð Drottni á mót
og með ýmsum hætti
öfundskapar smáleg hót.
Þeir héldu Kristum helju vera sekan,
vörðu þar til visku þrótt,
þá vökunótt
dóm á felldu frekan.

Afsór um skeið þetta
einn af sveinum herrann sinn,
hann nam hræðslan pretta
og holds óstyrkvi mátturinn.
Guði sínum gjörði þrisvar neita
postuli sá er Pétur hét,
hvörn púkinn lét
eina ambátt þreyta.

Þó nam honum þýða
þar næst Jesús miskunn tjá,
sárt er hinum tók svíða
synd og glæpur eftir á.
Leit svo til hans líknarsömu auga,
náðarfulli frelsarinn,
þá föla kinn
lækir gjörðu lauga.

Frjádags fyrst að morgni
þá fordæmt höfðu lausnarann,
mjög trú eg máttur þorni,
mæddi háðung fangann þann,
þó voru eftir þyngslin hálfu fleiri.
Undir þessu öllu vel
við eymd og hel
frá eg að frelsarinn eiri.

Fjötraðan þeir færðu
firna óðir Pílató,
kæru stolta stærðu,
stóð við heiðni dómarinn þó
drjúgum, sagðist dauðasök ei finna.
Æptu Júðar upp við það
í annan stað,
illsku ei réð linna.

Um breiða borg og stræti
bandingjann réð senda þar,
sem Antipas sæti og sóma
kóngs með nafni bar.
Heródes nam honum í öngvu vægja,
miklu síður hirðin hans,
með háðleiks dans
jafnt að Jesú þægja.

Aftur og þá leiddu
í Pílatí glæsta höll
Krist og kærleik eyddu,
kólna gjörði miskunn öll.
Í fyrstu Drottin flettu klæðum sínum,
síðan líf hans særa bert
með sinnið skert,
húðlát herti pínu.

Þessa háðung þoldi
þar fyr öllum múga manns,
refsing römm hann kvaldi,
reyndist allur líkami hans.
Blóðugum undum bláminn gjörði fylgja,
hrökkurvöndur holdið sleit
þar herfólk leit,
ært í blóð sem ylgja.

Klæddu kyrtli rauðum,
krýndu enni þyrnum með,
svo með sárum nauðum
svívirðilegt gabb var téð.
Sprota reyrs hans spennast létu hendi,
kvöldu kóng og hneigðu hné
með háð og spé,
kynstra rauna kenndi.

En í ásján bera
illskufylltir hrækja þar,
grimmir þetta gjöra
goðans heiðna þénarar.
Þyrnikrýnda þar næst höfuðið börðu,
lagaði blóð um brá og kinn,
beint í það sinn
af heiftarráði hörðu.

Svo útleikinn sýndi
sjálfur goðinn Júðalýð,
ætlandi að þeim myndi
af því réna heiftarstríð.
Ólmir því meir æstust fram úr máta,
kröfðu hann skyldi fyrri fljótt
en féll á nótt
Krist krossfesta láta.

Víst hann verra héldu
en vígamanninn Barabam,
til heljar hann því seldu,
hinum vægð þeir fluttu fram.
Nauðugur jarlinn Jesúm þá fordæmdi,
krossinum að kveldist á
með þungri þrá,
fólsku lýðs framkvæmdi.

Píslar ferlegt færi
fúsir búa þegar í stað,
tel eg það trékross væri,
tasvígir þar gengu að.
Fimmtán er mér fóta hár sá greindur,
helftar breiður sem hef eg frétt
í fræði sett,
að ramleik öllum reyndur.

Þann kross á kramdar herðar
kvalarar Jesú leggja brátt,
fönsuðum svo til ferðar,
frá eg að byrjar heldur smátt.
Frelsarinn hafði ei faðma marga gengið
bákni undir áður en féll
með undasvell,
sem fyrr hafði hann fengið.

Óttuðust að þá mundi
um hann mega verða skjótt,
þorna þverum lundi,
þar fyrir nauðgar heiðin drótt
aftan krossinn undir þar að létta.
Sá var nefndur Símeon,
hinn þarfi þjón
er hreppti happið þetta.

Síkkar samt að mætti,
sérlega var lífið krankt,
þó bar þeim með hætti
þyngsla krossinn Jesús langt.
Allur múgurinn enn réð horfa á þetta.
Breitt og opið borgarhlið
þá bárust við
aftur enn réð detta.

Lá þar ekki lengi,
lítil var þá ætluð ró,
hið miskunnlausa mengi
mýkindin í burtu dró.
Hnepptu á fætur hann og létu ganga
grýttan veg til Golgatá,
hvar gjörði þá
þriðja fallið fanga.

Til útnorðurs áttar
í frá Jerúsalem lá,
ljóst svo lítils háttar;
líflátsfjallið Golgatá
allt var krökkt af kroppum vondra manna.
Því var háðung þessi stór
að þangað fór
lausnarinn kvöl að kanna.

Dró þá mjög að megni,
mæddist hjartað furðu hart.
Trú eg að táli gegni,
þeir tóku gall og edik snart,
buðu Jesú bráðþyrstum að drekka,
rétt sem léti réna pín
með remmu sín
og svalaði sárum ekka.

Með ómildum höndum
meistarann gripu þessu næst,
þvert á krossinn þöndu,
þessi gjörðist neyðin stærst,
gadda keyrðu gegnum hendur og fætur.
Á þeim hékk allur þungi lífs
í þrautum kífs
er þoldi Jesús sætur.

Örðugan upp reistu,
á krossinum hengdan hátt,
lastyrði mörg leystu,
lýðum að þeim verður kátt.
Spillvirkjana honum til beggja handa,
krossfestu svo háðung hans,
ei hefði stans
víst þá lagsmenn vanda.

Hékk í kvöl og kramdist
Krist um stundir heilar þrjár,
líf það fyrrum lamdist
lækjum blóðs með dauðlegt fár,
háð og spott hvörgi réði dvína.
Það var huggun herfilig
sem hvör um sig
herranum gjörði sýna.

Samt lét sína iðju
síst af höndum lausnarinn,
móðs í starfi miðju
mildan biður föður sinn,
kvölurum sín að signaður vildi hlífa.
Ræninginn fékk náð því næst
er neyðin stærst
sárt réð að svíða.

Sá það signuð móðir
að sonurinn var svo leikinn út.
Því bar hún í hljóði
hjartans alla stærstu sút.
Blessaðan rakið blóðferilinn hafði,
þegar úr borg í þeirra stað
er þrautabað
vífsins brjóstið vafði.

Leit svo ljúft til hennar
líknarfullur sonurinn,
börnunum beint vill kenna
blíða rækt við foreldrin.
Svaramanninn sýndi og fól á hendi
mætum sveini móður sín,
sá mæðu og pín
í kvalanna djúpi kenndi.

Andstyggð þá ei þoldi
þýða sól í heiði skein,
að skepnan skaparann kveldi,
skorti heljar ekki mein,
gjörðist svört og greip fyr ásján sína.
Um allan heim svo ámátlig
hún sýndi sig
meðan Jesúm Júðar pína.

Dauðans stríð sig stælti,
stóð í voða Jesús þá.
Minn Guð, minn Guð, mælti,
mér því gjörist svo horfinn frá?
Krist í velferð vora allra þyrsti.
Beiska edik báru enn þá
að bergja á,
lokið offrið lýsti.

Hjartanu hríð gekk nærri,
heljar broddur þreytti mátt,
andlát ei var fjærri,
af því kallar Jesús hátt:
Faðir, minn anda fel eg í hendur þínar.
Skildist svo við sára kvöl
og sífellt böl;
það sálina græddi mína.

Undur og ódæmi
við aðburð þennan gjörðist gnóg,
Júða allt afkvæmi
auman hafði ágirndar plóg.
Kirkjutjaldið klofnaði allt í miðju,
hauður og björgin hrylltu við
þá hraklegt lið
átti slíka iðju.

Tel eg enn tilræði
tignarkóngi dauðum reitt,
skyggða glaðéls skæði
skemmdarbroddur sárið eitt
hans síðu vann svo víst réð út að fljóta
vatni meður blessað blóð,
svo boginn stóð;
af honum gott má hljóta.

Dropinn blóðs hvörs dýra
dugði að leysa mannkyn einn,
hér hugðist órýra
hjálp að sýna Jesús hreinn.
Dreyrafoss fyr dropa dynja lét úr undum.
Þetta Jesús þoldi allt
og þúsundfalt,
friðinn svo vér fyndum.

Um stund eg hefi nú stílað
sem stafrófs barn á fræðiskver,
frekt ei fyrir mér vílað,
frelsari minn, að lesa af þér.
Lát þér málleysingsins ei mislíka
buldur óskilið og dauflegt draf,
þér dýrstum af
mér gef miskunn ríka.

Mig svo mjög eg kalla
minnst verðugan náðar þín,
ævina mína alla
ent hef eg sem saurugt svín.
Hafnað dyggða heiðursömum blóma
en valið hauga, mosk og mold
sem heimskast hold
hélt sér betur sóma.

Júdas held eg illan,
af þeim koss er forréð þig,
Péturs virðist villan
víst að sönnu óguðlig
og allra hinna er yfir þig létu ganga
rangan dóm og dárlegt spott
um dag og nótt
með kvalanna stríði stranga.

Ef eg mig auman skoða
öngvum reynist betri en þeir,
sit eg í sama voða,
syndgast hef eg jafnan meir
með falskossi freklega Drottni neitað,
sekur um högg og hráka með
sem hef eg téð,
þeim lausn mér vildi veita.

Því er eg í illsku fanginn,
alla kann ei skynja þó,
beint er hugurinn banginn,
búna veit óvíða ró.
Fleira er illt en hár á höfði mínu
eða kornin Ægis sands,
þar leggur lands
lögur fleytir sínu.

Yfir mitt höfuð hlaðist
hefur synda mergð frábær,
eg svo ei fæ staðist,
upp í skýin vaxa þær.
Óverðugur er til himins líta
eða lyfta augum mín
til andlits þín,
minn Guð, fyr girnd ónýta.

Fell eg þér til fóta,
flatur í hjartans angri og sút,
lát mig líknar njóta,
úr lastadjúpi hjálpa út
annars sökk eg ófær niður að grunni.
Lát mig heyra huggun þín
í hörmung mín
af helgum guðdóms munni:

Svo hef eg lofað sjálfur
sem spámaðurinn vitni ber,
allar heimsins álfur,
til mín snúi þér,
eflaust skal eg aumum lækning veita,
allir þyrstir og þjáðir hart
komi hingað snart,
annars ei skuluð leita.

Öngvum út vil skúfa
aumum þeim er vitjar mín
og heit mín hvörgi rjúfa
um hreinsun allra synda þín.
Ranglátur ef réttlega iðrast
æ skal gleymast öll til sanns
illgjörðin hans
hjá hefndum svo mun hliðra.

Sjá minn krossinn sæla,
síðu und og lemsturin nóg,
frá þig lát ei fæla,
finna munt þar bestan plóg.
Blóð mitt dýrt skal dreyft á sálu þína.
Þinna vegna eg það allt leið
í þungri neyð,
svo öll þín eyðist pína.

Sjá mitt höfuðið hýra
hneigt á krossi niður til þín,
dáða kossinn dýra
drjúgum sækja mátt til mín.
Faðmurinn breiðist fúslega þér á móti,
lífið allt eg lagða í veð
þá lausn var téð
þig svo hjálp ei þrjóti.

Nú áttu hitt eftir,
oki mínu að taka vel,
holdsins vilja heftir,
hygg að því sem eg nú tel,
hægur í lund, af hjarta lítillátur,
sálu þinni finnur frið
og festist við
það sæla lífs uppsátur.

Þér nú Jesú þakkar
þetta andsvar öndin mín,
helst og til þess hlakkar
að horfin sé öll syndapín.
Ok þitt sálu allra þykir sætast,
þín er byrðin þeygi ströng
þó lífsins löng
kunni misgöng mætast.

Í því andar stríði
ævinlega styrk þú mig,
að þín eg svo bíði
þó ævin gjörist brigðulig.
Sálunni stýri signaður þinn andi,
englar lífi veiti vörð,
svo vélin hörð
hins vonda ei komi að grandi.
(Vísnabók Guðbrands 1612 (útg. 2000), bls. 298–304)