Atlamál (hin grænlenzku)

Frétt hefir öld óvu,
þá er endr um gerðu
seggir samkundu,
sú var nýt fæstum,
æxtu einmæli,
yggr var þeim síðan
ok it sama sonum Gjúka,
er váru sannráðnir.

Sköp æxtu skjöldunga,
- skyldu-at feigir, -
illa réðsk Atla,
átti hann þó hyggju;
felldi stoð stóra,
stríddi sér harðla,
af bragði boð sendi,
at kvæmi brátt mágar.

Horsk var húsfreyja,
hugði at mannviti;
lag heyrði hon orða,
hvat þeir á laun mæltu;
þá var vant vitri,
vildi hon þeim hjalpa,
skyldi of sæ sigla,
en sjalf né komsk-at.

Rúnar nam at rísta,
rengdi þær Vingi
- fárs var hann flýtandi -,
áðr hann fram seldi;
fóru þá síðan
sendimenn Atla
um fjörð Lima,
þar er fræknir bjuggu.

Ölværir urðu
ok elda kyndu,
hugðu vætr véla,
er þeir váru komnir;
tóku þeir fórnir,
er þeim fríðr sendi,
hengðu á súlu,
hugðu-t þat varða.

Kom þá Kostbera,
kvæn var hon Högna,
kona kapps gálig,
ok kvaddi þá báða;
glöð var ok Glaumvör,
er Gunnarr átti,
fellsk-at saðr sviðri,
sýsti of þörf gesta.

Buðu þeir heim Högna,
ef hann þá heldr færi,
sýn var svipvísi,
ef þeir sín gæði;
hét þá för Gunnarr,
ef Högni vildi,
Högni því nítti-t,
er hinn of réði.

Báru mjöð mærar,
margs var alls beini;
fór þar fjölð horna,
unz þótti fulldrukkit.

Hjú gerðu hvílu
sem þeim hægst þótti;
kennd var Kostbera,
kunni hon skil rúna,
innti orðstafi
at eldi ljósum;
gæta varð hon tungu
í góma báða,
váru svá villtar,
at var vant at ráða.

Sæing fóru síðan
sína þau Högni;
dreymði dróttláta,
dulði þess vætki,
sagði horsk hilmi,
þegars hon réð vakna:

„Heiman gerisk þú, Högni,
hyggðu at ráðum,
fár er fullrýninn,
far þú í sinn annat;
réð ek þér rúnar,
er reist þín systir,
björt hefir þér eigi
boðit í sinn þetta.
12. Eitt ek mest undrumk,
mák-at ek enn hyggja,
hvat þá varð vitri,
er skyldi villt rísta;
því at svá var á vísat,
sem undir væri
bani ykkarr beggja,
ef it bráðla kvæmið;
vant er stafs vífi,
eða valda aðrir.“

Högni kvað:

„Allar ro illúðgar,
ákk-a ek þess kynni
vilk-a ek þess leita,
nema launa eigim;
okkr mun gramr gulli
reifa glóðrauðu;
óumk ek aldregi,
þótt vér ógn fregnim.“

Kostbera kvað:

„Stopalt munuð ganga,
ef it stundið þangat;
ykkr mun ástkynni
eigi í sinn þetta;
dreymdi mik, Högni,
dyljumk þat eigi;
ganga mun ykkr andæris,
eða ella hræðumk.

Blæju hugða ek þína
brenna í eldi,
hryti hár logi
hús mín í gögnum.“

Högni kvað:

„Liggja hér línklæði,
þau er lítt rækið,
þau munu brátt brenna,
þau er þú blæju sátt.“

Kostbera kvað:

„Björn hugða ek hér inn kominn,
bryti upp stokka,
hristi svá hramma,
at vér hrædd yrðim;
munn oss mörg hefði,
svá at vér mættim ekki;
þar var ok þrömmun
þeygi svá lítil.“

Högni kvað:

„Veðr mun þar vaxa,
verða ótt snemma,
hvítabjörn hugðir,
þar mun hregg austan.“

Kostbera kvað:

„Örn hugða ek hér inn fljúga
at endlöngu húsi,
þat mun oss drjúgt deilask,
dreifði hann oss öll blóði,
hugða ek af heitum
at væri hamr Atla.“

Högni kvað:

„Slátrum sýsliga,
séum þá roðru,
oft er þat fyr öxnum,
er örnu dreymir;
heill er hugr Atla,
hvatki er þik dreymir.“
Lokit því létu,
líðr hver ræða.

Vöknuðu vel borin,
var þar sams dæmi,
gettisk þess Glaumvör,
at væri grand svefna
– – – við Gunnarr
at fáa tvær leiðir.

Glaumvör kvað:

„Görvan hugða ek þér galga,
gengir þú at hanga,
æti þik ormar,
yrða ek þik kvikvan,
gerðisk rök ragna;
ráð þú, hvat þat væri.“

Gunnarr kvað:

„. . . . . . . . . . .“

Glaumvör kvað:

„Blóðgan hugða ek mæki
borinn ór serk þínum
- illt er svefn slíkan
at segja nauðmanni, -
geir hugða ek standa
í gögnum þik miðjan,
emjuðu ulfar
á endum báðum.“

Gunnarr kvað:

„Rakkar þar renna,
ráðask mjök geyja,
oft verðr glaumr hunda
fyr geira flaugun.“

Glaumvör kvað:

„Á hugða ek hér inn renna
at endlöngu húsi,
þyti af þjósti,
þeystisk of bekki,
bryti fætr ykra
bræðra hér tveggja,
gerði-t vatn vægja;
vera mun þat fyr nökkvi.“

Gunnarr kvað:

„. . . . . . . . . . .“
Glaumvör kvað:

„Konur hugðak dauðar
koma í nótt hingat,
væri-t vart búnar,
vildi þik kjósa,
byði þér bráðliga
til bekkja sinna;
ek kveð aflima
orðnar þér dísir.“

Gunnarr kvað:

„Seinat er at segja,
svá er nú ráðit;
forumk-a för þó,
alls þó ar fara ætlat;
margt er mjök glíkligt,
at mynim skammæir.“

Litu er lýsti,
létusk þeir fúsir,
allir upp rísa,
önnur þau löttu,
fóru fimm saman,
fleiri til váru
halfu húskarlar,
hugat var því illa.
Snævarr ok Sólarr,
synir váru þeir Högna,
Orkning þann hétu,
er þeim enn fylgði,
blíðr var börr skjaldar
bróðir hans kvánar.

Fóru fagrbúnar,
unz þau fjörðr skilði;
löttu ávallt ljósar,
létu-at heldr segjask.

Glaumvör kvað at orði,
er Gunnarr átti,
mælti hon við Vinga,
sem henni vert þótti:
„Veitk-at ek, hvárt verðlaunið
at vilja ossum;
glæpr er gests kváma,
ef í gerisk nakkvat.“

Sór þá Vingi,
sér réð hann lítt eira:
„Eigi hann jötnar,
ef hann at yðr lygi,
galgi görvallan,
ef hann á grið hygði.“

Bera kvað at orði,
blíð í hug sínum:
„Sigli þér sælir
ok sigr árnið;
fari sem ek fyr mælik,
fæst eigi því níta.“

Högni svaraði,
hugði gótt nánum:
„Huggizk it, horskar,
hvégi er þat gervisk;
mæla þat margir,
missir þó stórum,
mörgum ræðr litlu,
hvé verðr leiddr heiman.“

Sásk til síðan,
áðr í sundr hyrfi,
þá hygg ek sköp skiptu,
skilðusk vegir þeira.

Róa námu ríki,
rifu kjöl halfan,
beystu bakföllum,
brugðusk heldr reiðir,
hömlur slitnuðu,
háir brotnuðu,
gerðu-t far festa,
áðr þeir frá hyrfi.

Litlu ok lengra,
- lok mun ek þess segja -,
bæ sá þeir standa,
er Buðli átti;
hátt hriktu grindr,
er Högni kníði.

Orð kvað þá Vingi,
þats án væri:
„Farið firr húsi,
- flátt er til sækja,
brátt hefi ek ykkr brennda,
bragðs skuluð höggnir,
fagrt bað ek ykkr kvámu,
flátt var þó undir -
ella heðan bíðið,
meðan ek hegg yðr galga.“

Orð kvað hitt Högni,
hugði lítt vægja,
varr at véttugi,
er varð at reyna:
„Hirða þú oss hræða,
hafðu þat fram sjaldan,
ef þú eykr orði,
illt muntu þér lengja.“

Hrundu þeir Vinga
ok í hel drápu,
öxar at lögðu,
meðan í önd hixti.

Flykkðusk þeir Atli
ok fóru í brynjur,
gengu svá görvir,
at var garðr milli;
urpusk á orðum
allir senn reiðir:
„Fyrr várum fullráða
at firra yðr lífi.“

„Á sér þat illa,
ef höfðuð áðr ráðit,
en eruð óbúnir,
ok höfum einn felldan,
lamðan til heljar,
liðs var sá yðvars.“

Óðir þá urðu,
er þat orð heyrðu,
forðuðu fingrum
ok fengu í snæri,
skutu skarpliga
ok skjöldum hlífðusk.

Inn kom þá andspilli,
hvat úti drýgðu,
halir fyr höllu,
heyrðu þræl segja.

Ötul var þá Guðrún,
er hon ekka heyrði,
hlaðin halsmenjum,
hreytti hon þeim gervöllum,
slöngði svá silfri,
at í sundr hrutu baugar.

Út gekk hon síðan,
yppði-t lítt hurðum,
fór-a fælt þeygi
ok fagnaði komnum,
hvarf til Niflunga,
sú var hinzt kveðja,
fylgði saðr slíku,
sagði hon mun fleira:

„Leitaða ek í líkna
at letja ykkr heiman,
sköpum viðr manngi,
ok skuluð þó hér komnir.“
Mælti af mannviti,
ef mundu sættask;
ekki at reðusk,
allir ní kváðu.

Sá þá sælborin,
at þeir sárt léku,
hugði á harðræði
ok hrauzk ór skikkju;
nökðan tók hon mæki
ok niðja fjör varði,
hæg var-at hjaldri,
hvars hon hendr festi.

Dóttir lét Gjúka
drengi tvá hníga,
bróður hjó hon Atla,
bera varð þann síðan,
skapði hon svá skæru,
skelldi fót undan.

Annan réð hon höggva,
svá at sá upp reis-at,
í helju hon þann hafði,
þeygi henni hendr skulfu.

Þjörku þar gerðu,
þeiri var við brugðit,
þat brá of allt annat,
er unnu börn Gjúka;
svá kváðu Niflunga,
meðan sjalfir lifðu,
skapa sókn sverðum,
slítask af brynjur,
höggva svá hjalma
sem þeim hugr dygði.

Morgin mest vágu,
unz miðjan dag líddi,
óttu alla
ok öndurðan dag;
fyrr var fullvegit,
flóði völlr blóði,
átján áðr fellu,
efri þeir urðu.
Beru tveir sveinar
ok bróðir hennar.

Röskr tók at ræða,
þótt hann reiðr væri:
„Illt er um litask,
yðr er þat kenna;
várum þrír tigir,
þegnar vígligir,
eftir lifum ellifu,
ór er þar brunnit.

Bæðr várum fimm,
er Buðla misstum;
hefir nú Hel halfa,
en höggnir tveir liggja.

Mægð gat ek mikla,
mák-a-k því leyna,
kona váliga,
knák-a ek þess njóta;
hljótt áttum sjaldan,
síz komt í hendr ossar,
firrðan mik frændum,
féi oft svikinn,
senduð systur helju,
slíks ek mest kennumk.“

Guðrún kvað:

„Getr þú þess, Atli,
gerðir svá fyrri,
móður tókt mína
ok myrðir til hnossa,
svinna systrungu
sveltir þú í helli,
hlægligt mér þat þykkir,
er þú þinn harm tínir;
goðum ek þat þakka,
er þér gengsk illa.“

Atli kvað:

„Eggja ek yðr, jarlar,
auka harm stóran
vífs ins vegliga,
vilja ek þat líta;
kostið svá keppa,
at klökkvi Guðrún,
séa ek þat mætta,
at hon sér né ynði-t.

Takið ér Högna
ok hyldið með knífi,
skerið ór hjarta,
skuluð þess görvir,
Gunnar grimmúðgan
á galga festið,
bellið því bragði,
bjóðið til ormum.“

Högni kvað:

„Ger, sem til lystir,
glaðr munk þess bíða,
röskr munk þér reynask,
reynt hefi ek fyrr brattara;
höfuð hnekking,
meðan heilir várum,
nú erum svá sárir,
at þá mátt sjalfr valda.“

Beiti þat mælti,
bryti var hann Atla:
„Tökum vér Hjalla,
en Högna forðum,
högum vér halft yrkjum,
hann er skapdauði,
lifir-a svá lengi,
löskr mun hann æ heitinn.“

Hræddr var hvergætir,
helt-a in lengr rúmi,
kunni klökkr verða,
kleif í rá hverja;
vesall lézk vígs þeira,
er skyldi váss gjalda,
ok sinn dag dapran
at deyja frá svínum,
allri örkostu,
er hann áðr hafði.

Tóku þeir brás Buðla
ok brugðu til knífi,
æpði illþræli,
áðr odds kenndi,
tóm lézk at eiga
teðja vel garða,
vinna it vergasta,
ef hann við rétti,
feginn lézk þó Hjalli,
at hann fjör þægi.

Gættisk þess Högni
- gerva svá færi -,
at árna ánauðgum,
at undan gengi:
„Fyrir kveð ek mér minna
at fremja leik þenna.
Hví mynim hér vilja
heyra á þá skræktun?“

Þrifu þeir þjóðgóðan,
þá var kostr engi
rekkum rakklátum
ráð enn lengr dvelja;
hló þá Högni,
heyrðu dagmegir,
keppa hann svá kunni,
kvöl hann vel þolði.

Harpu tók Gunnarr,
hrærði ilkvistum,
sláa hann svá kunni,
at snótir grétu,
klukku þeir karlar,
er kunnu görst heyra;
ríkri ráð sagði;
raftar sundr brustu.

Dó þá dýrir,
dags var heldr snemma,
létu þeir á lesti
lifa íþróttir.

Stórr þóttisk Atli,
sté hann of þá báða,
horskri harm sagði
ok réð heldr at bregða:
„Morginn er nú, Guðrún,
misst hefir þú þér hollra;
sums ertu sjalfskapa,
at hafi svá gengit.“

Guðrún kvað:

„Feginn ertu, Atli,
ferr þú víg lýsa,
á munu þér iðrar,
ef þú allt reynir;
sú mun erfð eftir,
ek kann þér segja:
Ills gengsk þér aldri,
nema ek ok deyja.“

Atli kvað:

„Kann ek slíks synja,
sé ek til ráð annat
halfu hógligra,
- höfnum oft góðu -,
mani mun ek þik hugga,
mætum ágætum,
silfri snæhvítu,
sem þú sjalf vilir.“

Guðrún kvað:

„Ón er þess engi,
ek vil því níta;
sleit ek þá sáttir,
er váru sakar minni;
afkár ek áðr þótta,
á mun nú gæða,
hræfða ek um hotvetna,
meðan Högni lifði.

Alin vit upp várum
í einu húsi,
lékum leik margan
ok í lundi óxum,
gæddi okkr Grímhildr
gulli ok halsmenjum;
bana muntu mér bræðra
bæta aldrigi
né vinna þess ekki,
at mér vel þykki.

Kostum drepr kvenna
karla ofríki;
í kné gengr hnefi,
ef kvistir þverra;
tré tekr at hníga,
ef höggr tág undan;
nú máttu einn, Atli,
öllu hér ráða.“

Gnótt var grunnýðgi,
er gramr því trúði,
sýn var sveipvísi,
ef hann sín gæði;
kröpp var þá Guðrún,
kunni of hug mæla,
létt hon sér gerði,
lék hon tveim skjöldum.

Æxti hon öldrykkjur
at erfa bræðr sína,
samr lézk ok Atli
at sína gerva.

Lokit því létu,
lagat var drykkju,
sú var samkunda
við svörfun ofmikla;
ströng var stórhuguð,
stríddi hon ætt Buðla,
vildi hon ver sínum
vinna ofrhefndir.

Lokkaði hon litla
ok lagði við stokki,
glúpnuðu grimmir
ok grétu þeygi,
fóru í faðm móður,
fréttu, hvat þá skyldi.

Guðrún kvað:

„Spyrið lítt eftir,
spilla ætla ek báðum,
lyst várumk þess lengi
at lyfja ykkr elli.“
Sveinarnir kváðu:
„Blótt, sem vill, börnum,
bannar þat manngi,
skömm mun ró reiði,
ef þú reynir görva.“

Brá þá barnæsku
bræðra in kappsvinna,
skipti-t skapliga,
skar hon á hals báða.
Enn frétti Atli,
hvert farnir væri
sveinar hans leika,
er hann sá þá hvergi.

Guðrún kvað:

„Yfir ráðumk ganga
Atla til segja;
dylja munk þik eigi,
dóttir Grímhildar;
glaða mun þik minnst, Atli,
ef þú görva reynir;
vakðir vá mikla,
er þú vátt bræðr mína.

Svaf ek mjök sjaldan,
síðans þeir fellu,
hét ek þér hörðu,
hefi ek þik nú minntan;
morgin mér sagðir,
man ek enn þann görva,
nú er ok aftann,
átt þú slíkt at frétta.

Maga hefir þú þinna
misst, sem þú sízt skyldir,
hausa veizt þú þeira
hafða at ölskálum,
drýgða ek þér svá drykkju,
dreyra blett ek þeira.

Tók ek þeira hjörtu,
ok á teini steikðak,
selda ek þér síðan,
sagðak, at kalfs væri:
einn þú því ollir,
ekki réttu leifa,
töggtu tíðliga,
trúðir vel jöxlum.

Barna veiztu þinna,
biðr sér fár verra;
hlut veld ek mínum,
hælumk þó ekki.“

Atli kvað:

„Grimm vartu, Guðrún,
er þú gera svá máttir,
barna þinna blóði
at blanda mér drykkju;
snýtt hefir þú sifjungum,
sem þú sizt skyldir,
mér lætr þú ok sjalfum
millum ills lítit.“

Guðrún kvað:

„Vili mér enn væri
at vega þik sjalfan,
fátt er fullilla
farit við gram slíkan;
drýgt þú fyrr hafðir
þat, er menn dæmi vissu-t til,
heimsku, harðræðis
í heimi þessum;
nú hefir þú enn aukit,
þat er áðan frágum;
greipt glæp stóran,
gört hefir þú þitt erfi.“

Atli kvað:

„Brennd muntu á báli
ok barið grjóti áðr,
þá hefir þú árnat
þatstu æ beiðisk.“
Guðrún kvað:
„Seg þér slíkar
sorgir ár morgin,
fríðra vil ek dauða
fara í ljós annat.„“

Sátu samtýnis,
sendusk fárhugi,
hendusk heiftyrði,
hvártki sér unði;
heift óx Hniflungi,
hugði á stórræði,
gat fyr Guðrúnu,
at hann væri grimmr Atla.

Kómu í hug henni
Högna viðfarar,
talði happ hánum,
ef hann hefnt ynni.
Veginn var þá Atli,
var þess skammt bíða,
sonr vá Högna
ok sjalf Guðrún.

Röskr tók at ræða,
rakðisk ór svefni,
kenndi brátt benja,
bands kvað hann þörf enga:
„Segið it sannasta,
hverr vá son Buðla,
emk-a ek lítt leikinn,
lífs tel ek ván enga.“

Guðrún kvað:

„Dylja mun þik eigi
dóttir Grímhildar,
látumk því valda,
er líðr þína æfi,
en sumu sonr Högna,
er þik sár mæða.“

Atli kvað:

„Vaðit hefir þú at vígi,
þótt væri-t skaplikt,
illt er vin véla,
þanns þér vel trúir;
beiddr fór ek heiman
at biðja þín, Guðrún.

Leyfð vartu ekkja,
létu stórráða,
varð-a ván lygi,
er vér of reyndum;
fórtu heim hingat,
fylgði oss herr manna,
allt var ítarligt
um órar ferðir.

Margs var alls sómi
manna tíginna,
naut váru ærin,
nutum af stórum,
þar var fjölð féar,
fengu til margir.

Mund galt ek mærri
meiðma fjölð þiggja,
þræla þría tigu,
þýjar sjau góðar,
sæmð var at slíku,
silfr var þó meira.

Léztu þér allt þykkja,
sem ekki væri,
meðan lönd þau lágu,
er mér leifði Buðli,
gróftu svá undir,
gerði-t hlut þiggja;
sværu léztu þína
sitja oft grátna,
fann ek í hug heilum
hjóna vætr síðan.“

Guðrún kvað:

„Lýgr þú nú, Atli,
þótt ek þat lítt rekja;
heldr var ek hæg sjaldan,
hóftu þó stórum;
börðuzk ér bræðr ungir,
báruzk róg milli;
halft gekk til heljar
ór húsi þínu;
hrolldi hotvetna
þat er til hags skyldi.

Þrjú várum systkin,
þóttum óvægin,
fórum af landi,
fylgðum Sigurði,
skæva vér létum,
skipi hvert várt stýrði,
örkuðum at auðnu,
unz vér austr kómum.

Konung drápum fyrstan,
kurum land þaðra,
hersar oss á hönd gengu,
hræðslu þat vissi;
vágum ór skógi
þanns vildum syknan,
settum þann sælan,
er sér né átti-t.

Dauðr varð inn húnski,
drap þá brátt kosti,
strangt var angr ungri
ekkju nafn hljóta;
kvöl þótti kvikri
at koma í hús Atla,
átti áðr kappi,
illr var sá missir.

Komt-a-ðu af því þingi,
er vér þat frægim,
at þú sök sættir
né slekðir aðra;
vildir ávallt vægja
en vætki halda,
kyrrt of því láta,
– – – – – –“
Atli kvað:

„Lýgr þú nú, Guðrún,
lítt mun við bætask
hluti hvárigra,
höfum öll skarðan.
Gerðu nú, Guðrún,
af gæzku þinni
okkr til ágætis,
er mik út hefja.“

Guðrún kvað:

„Knörr mun ek kaupa
ok kistu steinda,
vexa vel blæju
at verja þitt líki,
hyggja á þörf hverja,
sem vit holl værim.“

Nár varð þá Atli,
niðjum stríð æxti,
efndi ítrborin
allt þats réð heita;
fróð vildi Gudrún
fara sér at spilla,
urðu dvöl dægra,
dó hon í sinn annat.

Sæll er hverr síðan,
er slíkt getr fæða
jóð at afreki,
sems ól Gjúki;
lifa mun þat eftir
á landi hverju
þeira þrámæli,
hvargi er þjóð heyrir.