Bragi, óðfræðivefur
SöfnÍslenskaÍslenskaPersónuvernd:
Vefurinn safnar engum upplýsingum um notendur sína. Leturgerðir eru frá Google sem skráir notkun á þeim.
Vefkökur eru aðeins notaðar til þess að halda utan um innskráningar þeirra sem annast efnisstjórn. |
Flokkar
Allt (3127)
Afmæliskvæði (14)
Annálskvæði (1)
Ádeilukveðskapur (1)
Ástarljóð (32)
Baráttukvæði (1)
Biblíuljóð (2)
Brúðkaupsljóð (9)
Bæjavísur (2)
Bænir (1)
Bænir og vers (25)
Eddukvæði (30)
Eftirmæli (41)
Ellikvæði (7)
Formannavísur (22)
Fræðsluljóð (3)
Gamankvæði (31)
Grýlukvæði (8)
Harmljóð (3)
Háðkvæði (4)
Hátíðaljóð (6)
Heilræði (10)
Heimsádeilur (8)
Helgikvæði (47)
Hestavísur (1)
Huggunarkvæði (2)
Hyllingarkvæði (2)
Jóðmæli (3)
Jólaljóð (5)
Kappakvæði (5)
Kvæði um biskupa (6)
Leppalúðakvæði (1)
Lífsspeki (5)
Ljóðabréf (18)
Matarvísur (1)
Náttúruljóð (52)
Rímur (204)
Sagnadansar (52)
Sagnakvæði (4)
Sálmar (417)
Sjóhrakningar (2)
Sorgarljóð (1)
Sónarljóð (14)
Særingar (1)
Söguljóð (13)
Tíðavísur (15)
Tregaljóð (6)
Vetrarkvæði (2)
Vikivakar (13)
Vögguljóð (5)
Ýkjukvæði (5)
Þjóðkvæði (1)
Þorrakvæði (4)
Þululjóð (5)
Þulur (2)
Ættjarðarkvæði (54)
Ævikvæði (6)
Ævintýrakvæði (3)
BarngælubálkurFyrsta ljóðlína:Óð vil eg yrkja / ungum börnum
Höfundur:Höfundur ókunnur
Heimild:Són, tímarit um óðfræði. bls.3. árg. bls. 40–50
Viðm.ártal:≈ 1575
Flokkur:Jóðmæli
Skýringar
Sjá Barngæludikt. Hér er í raun um sama kvæði að ræða en í Barngælubálki er efninu snúið meir til hins nýja siðar Lútherskunnar og þessi gerð því augljóslega yngri. Sjá um það umfjöllun Guðrúnar Ásu Grímsdóttur í grein sinni Jóðmæli í 3. hefti Sónar 2005.
Kvæðið er gefið út eftir AM 720b 4to 1. Óð vil eg yrkjaungum börnum, þeim sem upp vaxa hjá föður og móður að þau spök verði vinum og frændum guði unnandi og góðum mönnum.
2. Kveð eg meybörnumkvæðið þetta, þeim sem þurfa þeirra muna. Þegi þú og huggast, þýðust barn mitt, göfug, þér ekki gangi í móti.
3. Drottin vil egþess dýran biðja að þú spök verðir, sprakkinn ungi, og skikki þér skaparinn góðan engil sinn að geyma þig, barn mitt, svo þú grátir eigi.
4. Mun eg þig selja,meyjan unga, guði á hendi að hann geymi þín, hans bið eg ásjá aldri hverfi af þér, unga, á aldri þ[ín]um.
5. Höfuð með hári,holdi og hliðum, brjóski, beinum, blóði og sinum, æður og innstur og allt að þér fylgir gef eg það á guðs vald góðu mínu barni.
6. Skipti þér lukkuskaparinn allra, jóðið góða, á jörðu og himni og unni þér allar dróttir, faðir og móðir, fögur, allra best.
7. Bið eg þú vaxir,barnið góða, og dafnir með dáðum öllum, málið þú lærir og mannvit allt, refskorð, eftir réttum tíma.
8. Þegar en ungaþýð kann að mæla greiðist þér ávallt gott á tungu Jesú að nefna og jafnan ákalla, blót og eiða bið eg að þú forðist.
9. Gefi það barn mittguð drottinn þér að þú fljótliga fróðleik kunnir og íþróttir allar hreppir, þær sem kvenmanni kringt [er] að læra.
10. Lausung bið eg þigljóta forðist en stöðugt ráð stoltri fylgi. Guð himnanna gefi þú festist manni góðum meyjan þér unni.
11. Og þú hann elskaaf öllum hug ævi þína og uni góðu. Arfa hljóttu og auð nógan giftu drjúga, göfugt barn mitt sælt.
12. Arfa skaltuelska þína og íþróttir öllum kenna, gjör þú öngvan mun, göfug mær, að því svo ekki þurfi annan að kæra.
13. Elska þú Drottinaf öllum hug svo voluðum veittu bjargir, stunda þar með stoltar bænir á hvörjum tíma með hug góðum.
14. Gjaltu þrálátumgildligt andsvar þeim sem ítrust á yfir að bjóða, mundu aldregi mjög lengi það þó sundurorða sætan verði.
15. Vertu trygg vinum,vífið fróma, örlát af fé með hófi góðu en fláræði frem þú aldregi, drepur það kostum dróttum allra.
16. Láttu gott fylgja,lindin mjófa, þótt reið verði rík við dróttir brigsla þú aldri, brúðurin unga, neinum manni, það er einna verst.
17. Auð elska þú eigi svoné arfa þína að þú Guði þínum gleymir í neinu. Láttu jöfnuðinn ljúfust fylgja góðu verki, það er gæfan mest.
18. Byrja skal egbarna huggan, stef til handa stoltu fljóði, og biðja þess blíðan drottin að hans mey firri öllum meinum.
19. Lof bið eg syngistaf lýð öllum þeim himnum stýrir og heimi öllum æfinliga svo aldrei [minnkist al]máttur þinn, enn hæsti drottinn.
20. Vertu iðjudrjúg,vífið fróma, og *sjálf gakk um sýslur allar, fylgdu að vinnu fólki þínu þá mun verkdrjúgt *verða svanna.
21. Ef þér dyggvirdrengir þjóna haltu eigi kaupi hjóna *þinna, bú þú að góðum, brúður, harðla vel trú eg það ekki tjónsamt verði.
22. Vertu [ei b]akmál,brúðurin unga, né til annarra títt að ræða, illt hlýtur jafnan af bakmælgi, gjörir það öngvum neitt til góða.
23. Geymdu vel, góðlund,gripa þinna því að misjafnan margan hittir, illt er að styggja auman með gátum ef þú fé þitt finnur eigi.
24. Hús þín gjör þúheit jafnliga ef kaldur eða klæðlaus kann þau að hitta, það er þriðjungur, þýðust kvenna, góðra verka, geymdu að því.
25. Gæt þú ráð mitt,göfug, sem eg beiði, láttu eigi auman lágt mjög sitja, veistu aldri nær þín vitjar guð af himnum gott barn húsa.
26. Vel skaltu venjaarfa þína, gjalt þeim sektir með réttu hófi, vertu eigi bráðlynd, brúðurin unga, fyrr en þú reynir rétt eð sanna.
27. Föður og móður,fögur, virða skalt, gjör það jafnan með góðum huga ef þurfa þau þinna muna, þeim skaltu þjóna af góðu hjarta.
28. Stygg þú aldristolt að líta vertu var um það, vífið fróma, brúður, elska þú bræður og systur en frændur auma fljóð efla skalt.
29. Guð himnannagefi þér, meyja, giftu alla, göfug, til handa svo að þú blífir, brúðurin unga, í auðmýkt við Jesúm æfi langa.
30. Vel skaltu unaþó að volaðir frændur þínir á fé þitt segist, gleð þá jafnan, göfug, í orðum, vist þína og drykk veit með góðu.
31. Lof bið eg syngistaf lýð öllum þeim himnum stýrir og heimi öllum æfinliga svo aldrei minnkist almáttur þinn, enn hæsti drottinn.
32. Get eg þú þjónir,göfug meyja, sjálfum guði af góðu hjarta miskunnar verk, mild stunda þú, sætan fróma, sex hinu mestu.
33. Fyrir lifendum,ljúf, skal biðja síð og árla, snót, af hjarta klæð þú nökta, kæran unga, gef þyrstum drykk, þýðlátt barn mitt.
34. Dauðum fylg þú,víf, til graftar, vertu vönd um það vel lík búist, ræk útlenda auma jafnan og leys þá úr höftum sem bundnir eru.
35. Sjúkra og sárra,sæl, skaltu vitja, brúðurin unga, að bæn minni. Vel skyldi þér, vífið, ganga, ríklundað jóð, ef eg ráða mætti.
36. Girnstu aldregigóss annarra, vertu gestrisin við gunna lið, vinn þú beina virðum frómum af góðum hug og glöðu hjarta.
37. Varast ferðirá vetur að heyja og vorskuldir virðum að gjalda, best er að haustum brögnum að lúka það þú lofaðir þorngrund mætri.
38. Rís upp árla,ríklundað jóð, gjör þú þá bænir fyrir guði þínum áreiðiliga, gakk um *sýslur, *hygg að verkum hjóna þinna.
39. Far þú til kirkju,fljóðið, jafnan og hlýðtu *með gát guðspjalls orðum, skrafa þú eigi neitt á meðan þó að kvissamir *kappar ræði.
40. Hugsa þú oftast,hróðri sæl meyja, á dauða þinn með dægri hvörju, mundu, *en unga, margt það eg greini, vertu aldregi vanbúin við því.
41. Leið þú *bjarta,lofaður drottinn, blíðar leiðir boðorða þinna æfinliga svo aldri girnist annað en þig að elska af öllu hjarta.
42. Bið eg himnannabuðlung hæstan, yfirmeistara allra lista, efling veittu óði þessum, styrkur og mildur, stef megi eg vanda.
43. Lof bið eg syngistaf lýð öllum þeim himnum stýrir og heimi öllum æfinliga svo aldrei minnkist almáttur þinn, enn hæsti drottinn.
44. Guð hefr settagöfu›g‹st meyja ýta kinda engla tvenna, þeir eiga skyggnast um skipan manna gæsku og illsku gumnar í reika.
45. Minning gjör þú,mær en unga, fögrum engli fyrst á morgna og að kveldi, kæran blíða, áður en ljúfust leggst til náða.
46. Geym þú aldriglæpi vonda í brjósti þínu svo þú birtir ei, vanda þú þó vel siðaðan mann þitt að segja, það vel gjörðist.
47. Leyndu aldriljótum syndum, góðhugað jóð, við lærðan mann allt skaltu tína þó að ljótt þyki honum við eyra hosk með tárum.
48. Skrift bið eg þig,skýrust, haldir, vífið góða, vel með öllu fresta þú aldri, frómust meyja, ráð þitt að bæta að þú reitt hefir.
49. Mörgum verður,meyjan fríða, á einni stundu allt um seinna, brögnum ríður brátt að hendi bani oftsinnis, bú þig við því.
50. Enginn skyldi ýtaofmjög fresta þungt að bæta það þú gjört hefir, hætt er eitt auga hvörjum manni er nær 000it nætur að bíða.
51. Þolinmæði,þýð, trygg vinni kröftum auðgast, kæran unga, öllu skrýddu þig með þessu, mun þá vífi vel til ganga.
52. Mætur Jesúsyfir mey þessa mildur sendi miskunn sína og styrki þig stolt í öllu ráði þínu svo þú rétt girnist.
53. Sjö eru þær greinir,sætan unga, að þú forðast skalt að föður ráðum, dramba þú aldri, dýrust meyja, af guðs láni þó þér vel gangi.
54. Vogir réttarvíf skal hafa að mæla með, meyjan unga, ágirnd ranga auðs og klæða ei vélum unna, það vill drottinn.
55. Ef lýkst þér klæði,ljúf, eða vaðmál stiku rétta stolt láttu ráða, auricularis illa safnar rekkum fjár oft, rík það forðast.
56. Varast skaltu,veglig meyja, guðs nafn að leggja, göfug, með öllu hosk í lyndi við hégóma, sárt syndgast þeir er svo gjöra.
57. Öfund skaltualdri fremja þóttú sjáir aðra í sæmd lifa, reiði skaltu ranga láta, brúðurin unga, langt í burt frá þér.
58. Fæðu og drykkjufljóð skal neyta mjög eftir hófi en meir ekki né annarra sem eg fyrr sagði, girnstu ei rangliga þó að gott þyki.
59. Leti skaltuljóta forðast, gjör þú ætíð að guðs vilja, en saurlífi, sætan unga, frem þú aldri iðuliga.
60. Hjúskap bið eg þighreinan binda og vanda hann vel með öllu, frem þú aldri þá fasta skal, eigi, hosk, heldur á hátíðum.
61. En þá einna mestvíf skal forðast þá að klén hefir kvenligt æði, drottinn hefir það, dýrust meyja, brúður, bannað [*]mest með ráði öllu.
62. Göfug, er þáhætt að getast muni líkþráir menn, ljúfust kvenna, og djöfulóðir, dregla nauma, sem eð beiska eitur, brúður, þú forðist.
63. Vertu ráðhollvið rekka lið rektu frá þér rógsmenn alla, en sundurþykki sættu jafnliga og gakk þeirra vel á millum.
64. Hlýð þú aldriá hvískurmæli þó þér bragnar beri að eyrum, satt skaltu jafnan segja öðrum, leik þér aldri að lygimálum.
65. Deilur skaltudrjúgum forðast og við orð varga öngu býta, þrættu aldri við þrálátan af kappi mjög, það er krankt harðla.
66. Faðir himnanna,formaður allra, firri mey þessa meinum öllum og verði þinn vörður og brynja fyrir andskotans illum skeytum.
67. Engi skyldi ýtaofmjög stunda æfi sína nema elska guð, og ónýtur aldri sitja svo að iðjulaus enginn finnist.
68. Forðast skaltu,friðlundað jóð, bragna þá alla sem bann gjöra nema vísir þeim á veg réttan, það er, þorngrund, þörf hin mesta.
69. Sæl vertu aldri,vífið unga, þeirra sekta sem svo gjöra, sjálfir þeir kynda eld eilífan sinni sálu sem svo syndgast.
70. Boðorð drottinsbið eg þú haldir, brúðurin unga, best af öllum hug elska þú hann sem eg áður sagði en seggi aðra sem sjálfa þig.
71. Heiðra skaltuhelgar tíðir og skipa svo skötnum þínum, fasta þú jafnan ef fullstyrk er svo sem klerkar köppum bjóða.
72. Á tiggja himinstrú þú fastliga, það er grundvöllur góðra verka, predikan hlýð þú prúðra klerka, haf það jafnan sem þú heyrir gott.
73. Ef þú finnurá farvegi frómra rekka fréttu allmargs, segðu fátt öðrum þó þeir spyrji þig, nem þú, en góða, gjör sem eg beiði.
74. Ef þú, víf, þiggurveislur margar, vertu þá góðmál með góðu hófi, dæm þú aldri drótt um aðra, það er mjög vanstillt að vel fari.
75. Drekktu lítiðaf drykk góðum, þá er margt talað er mál hreyfist, þá skaltu aldri mjög hljóð vera, það mega vondir virða illa.
76. Far þú með ýtumferðir margar, vertu ráðholl við rekka lið, skemmtu jafnan skötnum fríðum, dvelur það stundir drótt harmsfullar.
77. Kenn þú gott öðrum,kæran unga, og nem það sjálf sem nytsemd er í, stöðug vertu stolt að líta, sá er mannkostur bestur allra.
78. Vertu oft, en nauma,að nýtu verki, postula er það prúðlig dæmi, nær sem Kristur kallar á þig í góða iðju gef þig jafnan.
79. Kauptu með elli,kæran unga, bænir margar og být aumum, ver kirkjum hlýðin og klerka sveit svo að þig fróðir fyrir megi biðja.
80. *Veð eru þaðlíf eða heilsa, vöxtur á jörðu þó að vori seint, ægisbúar þótt ekki gangi, þorngrund, eftir þínum vilja.
81. Lasta þú aldrilát, góðast fljóð, það sem gengur að guðs vilja, betra er að þegja, brúðurin unga, en drottins verk dýr að minnka.
82. Á tungl og innatrú þú aldri, verði allt að vilja drottins, lát þér nægjast, vitrust meyja, þó að skaparinn skýrast ráði.
83. Húsa þú aldri,hoskust meyja, góðlundað víf, gjöf vinum þínum, laun mega dveljast fyrir lof manna, gef þeim jafnan sem best gegnir.
84. Haf þú ráð mín,hoskust vífa, þau eru af hjarta hýru út gefin, gangi þér dagur hver að sólu en þann bestan að þú deyja skalt.
85. Drottinn gefi það,barn mitt dýrligt, að þú hreppir allt eð góða og fylgi þér sem fljóð stundum, ljúfust, þér til lífs og sálar.
86. Gefi þér guð minngæfu alla og elski þig, jóðið góð, hljóttu af höfðingjum hylli góða og alþýðu allri þokkist.
87. Allt verði þérað jóðmælum, meyjan unga, það eg mælt hefi hríni það á þér með heill mestri, barnið góða, sem best gegnir.
88. Hlaðist þú dygðumsem hafið dropum, haninn fjöðrum en himinninn stjörnum, sandur kornum, foldin götum, fjöllin steinum, fiskar í vötnum.
89. Akrar stöngum,eyjar fuglum, sólin geislum, sjórinn fiskum, góð bók línum, gamminn hljóðum, skipin nöglum, skógar kvistum.
90. Reið með vatniog rekka mein sólir tvennar sá er hilmis þjón og leiðir úlfs lagður spjóti orti fræði, allljóst er það.
91. Hagall með kaunihætt á auð og björg himin sól og ís knífi stungin hagall og mein hátt í fjöllum, ræsis arfinn ráða hljóti.
92. Barngælu bálkbragnar kalla þetta kvæði, það er harla stutt, spök munu verða sprunda arfi ef það er þrisvar yfir kveðið.
93. Mál skal svo endast,meyjan fríða, gef eg þig guði gamla og unga en að endaðri æfi þinni Kristur vitji þín, kvæðið er úti. Athugagreinar20.3 sjálf] ágiskun útgefanda, skinnlag rifið úr handriti.; gladliga JS 531 4to. –20.8 verða] svo JS 531 4to; skinnlag rifið úr handriti.
21.5 þinna] svo JS 531 4to; skinnlag rifið úr handriti.
36. 4 gunna] þ. e. gumna, manna.
37. 3 vorskuldir] þ. e. vorgjöld sem landeigendur létu innheimta að vori af leiguliðum fyrir afnot af jörðum eða kvikfé.38.6 sýslur] svo JS 531 4to; skinnlag rifið úr handriti. 38.7 hygg] svo JS 531 4to; skinnlag rifið úr í handriti. 39.3 með gáti] svo JS 531 4to; skinnlag rifið úr í handriti. – 39.8 kappar ræði] ágiskun samkvæmt 10. erindi í Barngæludikti; ‘kapp’ sést einungis, því skinnlag er rifið úr handriti. 40.5 en] ágiskun útgefanda; skinnlag rifið úr handriti. 41.1 bjarta] ágiskun, skinnlag rifið úr handriti svo að ekki sést nema ‘b’ og ‘tta; Jód þetta’ JS 531 4to.
42. Á spássíu er jafnarma kross og upphafslína stefsins sem vísað er inn í texta, sbr. 19. og 31. erindi sem einnig eru merkt með jafnarma krossi í handriti.50.7 OOit] ólesandi, rifa í handriti. 55.5 auricularis] latína, þ. e. ráðsmaður, umboðsmaður.
61. klén] þ. e. lin. Í kaþólskum sið var forboðið – og lágu við kárínur – ef kona hafði samræði við mann þann tíma sem hún hafði á klæðum svo sem fram kemur í skriftaboðum biskupa og skriftamálum kvenna, sjá t. d. ‘Íslenzkt fornbréfasafn’ I, 242; Íslenzkt fornbréfasafn, VII, 239’.65.4 býta] þ. e. skipta. 80.1 Veð] ur-ending virðist bundin yfir enda orðs en yfirstrikuð. 84.5–6. gangi þér dagur hver að sólu] Orðtakið kemur fram í ævisögum biskupa og konunga á íslensku að fornu, sjá ‘Biskupa sögur’ II (Íslenzk fornrit XVI). Jónas Kristjánsson ritstýrði. Rvk. 2002, 19, 314; ‘Flateyjarbók’ II. Christiania 1869, 298; ‘Heilagra manna sögur’ I. C. R. Unger gaf út. Chria 1877, 709; ‘Saga Óláfs konungs hins helga’. Oscar Albert Johnsen og Jón Helgason gáfu út. Oslo 1941, 672; sbr. Johan Fritzner. ‘Ordbog over Det gamle norske Sprog’ III. Kristiania 1896, 474. |
