Kvæði um Kaldaðarneskrossinn

Sjálfur guð með sóma nægð
sendi mér óðar efni,
svo að eg fái á syndum vægð
og sviptur glæpa svefni,
þegar eg treysti á þína dyggð
þá trú eg einskis hefni,
láttu hvorki böl né blygð
blinda örva stefni.

Orðnógt mig til óðar brestr,
ýtum vil eg það inna,
ógurlega er auðnu lestr,
ei má slíku linna;
heyr Máría, eg heiti á þig,
heiðurs blómið svinna,
lofleg kom þú að leysa mig,
lifandi keisarainna.

Settu fyrir mig sjónargler,
sjá eg um ættir allar,
legir og stræti lúta þér,
loft og himna pallar,
skjallega dýrki skapara sinn
skatna tungur snjallar,
lof þitt hvorki líði né dvín,
þá lýðurinn á þig kallar.

Hæstur guð á himnum ræðr,
hefur oss leyst úr vanda,
sá hefur elskað sína bræðr,
er hún því bæði móðir og mey
musteri heilags anda,
lætur ekki líknar þey
loga né frostið granda.

Eg vil kveða um krossins dýrð,
kappar bið eg að hlýði,
af ýtum verður hún ekki skýrð
út með sannri prýði,
frelsað hefur hann fyrða sveit
framar en nokkur trýði,
leið þú oss alla á líknar reit,
löst og syndir flýði.

Það hef eg frétt að faðir og son
féllu í stóran vanda,
öngva átti hann vægðar von,
þar vondir Gyðingar standa,
hann lét sitt síðan lífið á kross
lausnarinn himins og landa,
hann gaf út til hjálpar oss
þann heilaga guðdóms anda.

Grimmlega varstu göddum nistr,
grjóti barðr og vöndum,
heilagr, í gegnum hendr og ristr,
hjálp þú vorum öndum,
hengdur upp á helga tré
hörðum settur böndum,
ferlega þoldir fals og spé,
þú firr oss illum gröndum.

Ánauð þín var ekki smá
ýtar mega það frétta,
denging fékk af drengjum þá
dögling himins rétta,
þeir blönduðu galli beiskan drykk
og bölið vildi ei létta,
margskyns þoldi mein og þykk
meistarinn allra stétta.

Krossa hafði kappa fátt
keisarinn allra landa,
hann leysir hvern, sem lofa vill þrátt,
langt frá stórum vanda,
veit eg einn að vísu hér
hann veitir einvalds grands,
heilagur, bið eg til hjálpar mér.
Hvað mun þá mega granda?

Í Kaldaðarnesi er krossinn einn,
köppum vil eg það tína,
vegsamlegri verðr ei neinn,
vítt mun dýrð hans skína,
lofast hann bæði um lönd og sjá
og látum það ekki dvína,
hann mun fullvel frammi stá
þá fjandinn kemur að hrína.

Í Einarshöfn var krossinn keyptr
kær á Eyrarbakka,
helgum dómi og hagleik greiptr
svo hvergi fær á skakka,
fluttu síðan fyrðar heim,
flestir yfir því hlakka,
öldum gefur hann auð og seim,
allt er guði að þakka.

Náðu heim í nefndan stað
þann nýtan krossinn átti,
höldum verð eg að herma það
hvers hann orka mátti,
hjá einum manni inn var settr,
allir trú eg að hátti,
að vísu frá eg er hann vaxinn réttr
vel sem segir í þátti.

Klæðist árla einn kaskur mann,
kross bað út að láta,
varla er fært að flytja hann
firna þungr úr máta,
taka hann síðan tólf og sex,
trú eg að fæstir gráta,
heilags anda heiðurinn vvex,
hölda gerir ókáta.

Fjölgar síðan fyrða meir,
fólk vill bóndinn hvetja,
út úr kirkju ætla þeir
með afli kross að etja,
þessi gerðist þungr og stór,
það mun fyrða letja,
lýðurinn sér að lausnari vór
listum fram vill etja.

Hölda biðr hann: hætti þér
heimskufullu verki,
sjálfan drottin sé eg nú hér
með sínu píslarmerki,
einn skal eg setja hann innar í kór,
segir auðarlundrinn sterki,
lofaður sé jafnan lausnari vór
lífs af hverjum klerki.

Léttist hann þá sem lítið blóm
eður lauf á eikikvisti,
sungu allir sætan róm
signuðum Jesú Kristi,
hóf hann einn yfir altarið mitt,
svo allur lýðrinn visti,
síðan var þeim signuðum fritt,
sæmdir öngvar missti.

Höldar misstu í hafinu knör
hann réð hvalur að brjóta,
mildi krossins má nú gjör
margur skoða og njóta,
gerði einn að grípa þar
Gefni frænings róta,
hönd af öðrum hvatlega skar.
Hvað skal nú til bóta?

Djarflega reyna drengir austr
daprir af öllu megni,
sökkva vildi seggja flaustr,
svo trú og illa vegni,
fram um siglu fóru þá
fljótt með tára regni,
í Kaldaðarnesi er krossinn sá
sem kappar lofa af megni.

Sá hefur læknað lýða sveit
lausnarinn himins og landa,
hann kom aptr er hvalrinn beit,
heill úr stórum vanda
upp með hönd að hermt var oss
hirðir góma stranda,
lofuðu allir lausnarans kross,
læknarann allra granda.

Hesti hleypti halur í sjá,
hann réð brátt að kalla
á mildan kross, eg mun það tjá,
þó kapallinn hjálpist valla,
fætur af þeirri fálu þar
reynir nöðru palla,
hófajárnið halurinn bar
heim á búðarstalla.

Kærlega lofa eg krossinn hér,
kappinn talar að sinni,
góðan færleik gef þú mér
geislinn heimsins svinni,
stóð upp heill hinn sterki hestr,
stríðinu trú eg að linni,
þó varð hann í þrautum beztr,
þannig bragurinn innir.

Karl var einn svo kynstra sjúkr,
köppum vil eg það inna,
meiddur var hans af mörgum búkr,
mátti því ei vinna,
eitt sinn var hann þá úti staddr,
eyðir dýnu linna,
sá var minnst af mönnum gladdr,
mátti því enginn finna.

Út á mitt kom ógnisraun
auðarlundurinn gamli,
fékk hann af því fulla raun
fljótt trú eg lítið bramli,
þar hljóp hestr í þröngva gjá,
það trú eg ferðum hamli,
karlinn geðri klökkvan þá,
kapalinn trú eg að damli.

Kapallinn brá við kynstra hart,
karlinn tók að banga,
hestinn pínir hraunið svart,
hófur hlaut af að ganga,
burtu allur börva fótr
í blóðinu gerir að stranga,
vetling lætr um vella brjótr,
veguna á hann þó langa.

Hátt nam kalla á helgan kross
hjörvalundr af móði:
reist upp kapalinn, hjálpa oss
og heptu rás af blóði;
í Grindavík er garprinn sá
er getið var fyrr í óði,
höldar færðu hófinn á,
heill er kapallinn góði.

Nagla gleypti nýtur sveinn,
náði hann ekki að kveina,
fríður sá það faðir hans einn,
ferlega tók að veina,
heitir fljótt á helgan kross,
horfinn allra meina,
hann lífgaði barn, sem leyst hefr oss
lausnarinn allra greina.

Í Sauðholti bjó sæmdarmann,
svo frá eg bókin greina,
sætan átti son og hann
síðan kendi meina,
elskuðu þann enn unga svein,
ítran skelfir fleina,
vildu ekki vita hans mein
víst né plágu neina.

Barnið hvarf einn blíðan dag,
bölið gekk þegar úr máta,
seggir fengu sorgar slag,
sárlega konurnar gráta,
bóndans húsfrú búinn er sprengr,
en bragnar illa láta,
lystugt fólk að leitum gengr,
lýði gerir ókáta,

Dagana sex og dökkvar nætr
drengir fara að leita,
seinar eru á sorgum bætr,
svo frá eg erbitt veita,
drengir hittu dauðan svein
í djúpum jarðar sveita,
faðirinn beið svo fárlegt mein,
flesta gerir óteita.

Sýta menn, en móðir grætr,
mjög tók harm að leita,
náinn kæra kaldan lætr
koma í hvílu heita,
leggst hún sjálf hjá líki niðr,
lauka foldin teita,
krossinn helga kærlega biðr
krapt og dygð að veita.

Þegar stóð upp enn þýði sveinn
þó með skæru lífi,
kærlega lofar hún krossinn einn
og kappasveit með prýði,
þessi gerðist stór og sterkr,
stoltr í hverju kífi,
lýðrinn biðr að listarklerkr
last og synd fordrífi.

Kerling ein var kreppt og blind
köppum vil eg það greina,
þrjátigi ára var þessi kind,
þannin fyld upp meina,
heyrði hin forna falda Hnoss
til fólks og ungra sveina,
að bónarmaður hins blessaða kross
bar þar vatnið hreina.

Þessi gerðist þeyju ódæl,
þjóðir mega það frétta:
fúslega mundag fegin og sæl
fengja eg vatnið þetta;
heyrði til hennar hæðinn mann,
er hölda er vanur að pretta,
mígr í horn og mælti hann:
mun þér ekki létta?

Tak við vatni og trú á kross,
tróðan svaraði ei sveini,
bezt hefur það nú bjargað oss
burt frá hverju meini;
bregður um sig bauga þöll,
bókin frá eg svo greini,
hún er af harmi horfin öll
og heil í hverju beini.

Lofar þá rétt hinn ljúfa kross
lauka skorð með prýði,
þessi hin fríða falda Hnoss
framar en nokkur trýði,
aptur fékk þá augun heil,
ýtar bið eg að hlýði,
hún var hvorki hölt né veil,
hoska gleður það lýði.

Brúðurin missti í brunni pott,
ber mér slíkt að inna,
varð henni ekki við það gott,
að víst muni hún ekki finna,
í Kaldaðarnesi kvaðst hún þá
hjá krossi vilja vinna,
flaut þá málmur foldu á
frægð hans ei mun linna.

Sjálfur hjó sig seggr í hné,
svo vill bókin greina,
þeygi átti þessi fé,
það var ferleg skeina,
tólf mánuði lá tvenna í kör,
tók þá sárt að veina,
ekki var það frægðar för
fyrir falda lundi hreina.

Eigi vill gróa hið gamla sár,
görpum vil eg það inna,
þeygi gerðist þessi hnár,
þó hlaut hann að vinna,
fætinum drap við stórum stein,
stríðinu vildi ei linna,
flakir þá sundur forna skein,
fár var ekki að minna.

Seggnum tók um síðir þá
sárið fast að blæða,
þóttist hann í svefni sjá
þann seggi er vanur að græða,
lúta gerði um langa stund,
lítt tók harm að lægja,
stemdist blóð á stórri und,
stoltur kross kann hægja.

Í Kaldaðarnesi kemur til mín,
krossinn frá eg svo inni,
þá mun létta langri pín
laufa Þundrinn svinni,
strauk um hans hinn stirða fót,
stríðinu trú eg að linni,
vaknaði seggur, en vís var bót,
varð hann heill að sinni.

Görpum tel eg það geysi þraut
gjósa um sögurnar allar,
reisti hann upp þau hundrað naut,
til heljar gerðu að falla,
þar með bæði sauði og svín,
setur svo drenginn snjallan,
hann leysir svo frá langri pín
líka konur sem kalla.

Vær höfum ei áður gerla gáð
hvað gerist með helgum krossi,
sjái hann til með sinni náð
svipti oss glæpa fossi,
víst hefur kirkjan víða skamm
vatn eður eitur glossi,
mörgum sínum merkir hann
mætum dýrðar kossi.

Sízt má messur syngja þær
eða sæma helga dóma,
ef kross er ekki köppum nær,
sá kominn er utan úr Róma,
heiðnin verður höldum kær,
ef hafna slíkum sóma;
leystu oss Jesús ljúfr og skær
leynt fyrir krossins blóma.

Þó að þúsund tungur tali í senn
títt af hverjum munni,
fýk eður fuglar myrða menn
meistaralega sem kunni,
hár og komi hreistr eður strá,
hraun eður sandr á grunni,
fyrri mega ei muna og tjá,
hvað mildur guð þeim unni.

Pater noster plagi nú hver
prúða að lesa með munni,
heilagur kross mun heyra oss ger
ef höfum í hjartans brunni
Maríuvers af mætri frú,
minnist hver eð kunni, -
bið eg þess víf og bragna nú,
blíðum guð vær unni.