Bragi, óðfræðivefur
SöfnÍslenskaÍslenskaPersónuvernd:
Vefurinn safnar engum upplýsingum um notendur sína. Leturgerðir eru frá Google sem skráir notkun á þeim.
Vefkökur eru aðeins notaðar til þess að halda utan um innskráningar þeirra sem annast efnisstjórn. |
Flokkar
Allt (3127)
Afmæliskvæði (14)
Annálskvæði (1)
Ádeilukveðskapur (1)
Ástarljóð (32)
Baráttukvæði (1)
Biblíuljóð (2)
Brúðkaupsljóð (9)
Bæjavísur (2)
Bænir (1)
Bænir og vers (25)
Eddukvæði (30)
Eftirmæli (41)
Ellikvæði (7)
Formannavísur (22)
Fræðsluljóð (3)
Gamankvæði (31)
Grýlukvæði (8)
Harmljóð (3)
Háðkvæði (4)
Hátíðaljóð (6)
Heilræði (10)
Heimsádeilur (8)
Helgikvæði (47)
Hestavísur (1)
Huggunarkvæði (2)
Hyllingarkvæði (2)
Jóðmæli (3)
Jólaljóð (5)
Kappakvæði (5)
Kvæði um biskupa (6)
Leppalúðakvæði (1)
Lífsspeki (5)
Ljóðabréf (18)
Matarvísur (1)
Náttúruljóð (52)
Rímur (204)
Sagnadansar (52)
Sagnakvæði (4)
Sálmar (417)
Sjóhrakningar (2)
Sorgarljóð (1)
Sónarljóð (14)
Særingar (1)
Söguljóð (13)
Tíðavísur (15)
Tregaljóð (6)
Vetrarkvæði (2)
Vikivakar (13)
Vögguljóð (5)
Ýkjukvæði (5)
Þjóðkvæði (1)
Þorrakvæði (4)
Þululjóð (5)
Þulur (2)
Ættjarðarkvæði (54)
Ævikvæði (6)
Ævintýrakvæði (3)
HugarraunFyrsta ljóðlína:Það er upphaf dygða
Höfundur:Höfundur ókunnur
bls.170
Viðm.ártal:≈ 1300–1550
Flokkur:Helgikvæði
Skýringar
Sjötta lína er stundum óstýfð.
Kvæðið byggir á helgisögu sem lesa má í Máríu sögu, bls. 421–438. 1. Það er upphaf dyggðaað elska Jesúm Christ. Höldar heimsins byggða heiðri þig með lyst, himnakónginn, hjálparvon, af öllu trausti eg vil dýrka, Jesúm Máríuson.
2. Guð, sem er göfugur víða,gefi mér tungusnilld, so orðin mætti eg smíða eftir þinni vild, efli með mér óðar lag, byggi guð í brjósti mér bæði nótt sem dag.
3. Fyrir sárlegan synda ótta,so er eg mjög hræddr, eg veit ei fyrir vísan þótta hvort verða mun eg græddr, illskufullur en ekki dæll, lof hrærandi lít eg á þig, lægstur. Jesús sæll!
*4. Skýra skyldu mína,skrifa eitt ævintýr, Máría, móðurin fína, mektarbrúðurin dýr, verður aukið vísnasmíð. Bittu fyrir oss blómin, meyja, bæði árla og síð.
5. Af kristnum kóngi einumkann og vil eg tjá, mætur í mörgum greinum og meistaralegur var sá. Enginn fannst þar innan lands, að líkamans dyggðum list ber sá, líki þessa manns.
6. Bjarta brúði einaburgeis hafði fest, þau héldu trú so hreina og heiðruðu Jesúm Christ, Máríu dýrkar menja lín; lýkur hún seinna laun fyrir það, les so tungan mín.
7. Burgeis átti sér bróður,bókin segir það hér, elskar hann örva rjóður ef það hamingjan lér. Kappinn hafði kóngsins ráð, sjálfur herrann sigldi á burt, en setti hann yfir láð.
8. Drottning þessi en dýra,dygg og trú í lund, ríkinu réðu að stýra rekkur og silkihrund. Púkinn bjó um með prettum sín, so vildi hann blekkja brúði kóngs, bjarta silkilín.
9. Festir hann fast í brjóstiað falsa sprundið ríkt með öfund og illum þjósti, öngvum hæfir slíkt; gjörist þar helst af glæpur stór, hann stríðir á móti stilli þeim sem stýrir englakór.
10. Vaski riddarinn vildiaf vondri sinni lund bjarta bauga Hildi blekkja hvörja stund: „Gjöri eg það ekki glæpatál að fleygja mér í faðminn þinn og flekka svo mína sál.“
11. Sætan svinn við mengisvarar byrst og reið, talar við trausta drengi: „Taki þér vopna meið, strengið hann upp á stærsta turn, þá herrann kemur heim í land hann hefur af fanga spurn.“
12. „Lofa mér listar kvinna,“lymskuriddarinn kvað, „frændur mínar að finna og frétta mörgu að, prísa ég þína prýði og makt, enginn fær í einni vísu ævintýrið sagt.“
13. Lét þá lindin spangalausan illskumann. Hann réð hart að ganga, herra kónginn fann, rægði hann þanninn refla brú, hann sagði að gullskorð hefði viljað gefa sér sína trú.
14. Kyrtla lindin klénakónginum fór á mót, þá nam ræktin réna, reynast öfundarhót, heilsar hún upp á herra sinn, hrekur hann frá sér heiðursvífið og höggið slær á kinn.
15. „Frægur fleygir stétta,fyrir hvað slær þú mig? Seinna sannast þetta, saklaus er eg við þig.“ Buðlung ansar byrstur í lund: „Brúðurin, hefur þú bróður minn villt og boðist á elskufund.“
16. Hann vill ekki heyrahennar forsvar neitt, kvendið skipar að keyra í kynstrabálið heitt. Þrælum fékk hann þorna brú; menþöll er í meinum stödd nema Máría bjargi nú.
17. Til skógar skatnar rennameð skíð og heitan eld, hún réð harm að kenna, hörðum treganum seld. Þrælar töluðu so með sér: „Vær skulum drýgja vora lyst áður vífið í eldinn fer.“
18. Hún réð huganum vendaog himnakónginn bað sér nú hjálp að senda hratt í þennan stað. Brunar þar fram einn burgeis ríkr, þrælaflokk, að þegninn sér, og þangað skjótlega víkr.
19. Allt af atburð slíkumafreksmaðurinn spyr, hvörgi af herra ríkum hafið þér sagnir fyrr, að breytti so við brúði sín, af lygunum legði hann á hana ljóta heljarpín.
20. Þessi þegninn ríkiþorngrund tekur að sér, hoskra herra líki, heim í kastalann fer; sagði hann allt frá sinni kvon: „Hún skal gjöra þér gagn og mér og geyma okkarn son.“
21. Fegurð af flestum kvinnumfalda skorðin ber, rauðar rósir í kinnum, rík og kurteis er. Burgeis á sér bróður einn, falar hann jafnan fljóðið rjóða, frækinn er þessi sveinn.
22. Settur var svanninn kyrri,svar gaf aftur á mót, eins sem áður fyrri, ekki fékk hann snót. Hyggur hann vífinu harkalaun að gjöra það eitthvört glettupar, so gullsskorð verði að raun.
23. Dýr í *dormings húsi,drottning sefur þar ein, svanninn sæmdarfúsi er settur með hryggðar grein. Barnið svaf hjá bauga Ná, öllum prettum illsku mannsins enginn má við sjá.
24. Reikar leynt af rannirekkurinn illskufús, arkar öfundar granni inn í þetta hús. Tekur hann frúinnar tigilkníf og bregður honum á bjartan háls so barnið missti líf.
25. Blóðuga járnið bitrabýr hann í frúinnar hönd, sefur þá vífið vitra, hún varpar frá sér önd. Vaknar hún þá með vein og móð, sér hún barnið er sært til dauðs en sængin full með blóð.
26. Bjartrar brúðar vitjarbauga lundur fyrst; eigi munu allir sitja þá efnið þetta spyrst; heldur hún þá heitið stælt, í tárum flóði tvinna skorð en tungan gat ei mælt.
27. Heiðurshjónin bæðiharma sveinsins deyð með sárri sút og mæði er segir í þeirra neyð, barnið lá dautt hjá baugarist sem dárinn hafði drepið og myrt, hann dylur þess ekki Christ.
28. Árnar illskuglanniað auðþöll væri brennd. Af hvörjum heimamanni hún var allvel kennd. Talaði herrans tungan merk: „grunlaus er mér gullas grund þótt gjörst hafi þvílíkt verk.“
29. Fyrðar áttu frúnaflytja af landi burt, bát þeir láta bruna af brögnum hef ég það spurt; setja þeir víf í sveltisker. Hugsar hún þá til himnakóngsins hvar hjálpin nógleg er.
30. Þar var línþöll lengií lífsháskanum stödd; missti hún góss og gengi af gildum harmi södd. Sorgfull kvinnan sofnar nú; kom til hennar ein kurteis mey, sem kallaðist Máría frú.
31. Svanninn sæmdarfulli,so er hún björt að sjá sem rós af rauðagulli rennur drift í snjá. Höldum gefur sú hjálp og tryggð; sú var prýdd með sæmd og list og sjöfalds anda dyggð.
32. Sofandi kvinnunni sýndistSancta Máría fríð. Trega hún öllum týndi, talaði jómfrúin blíð: „Nú er eg komin að hjálpa þér. Verður sá enginn volaður mann sem væntir góðs af mér.“
33. „Grös skulu gróa og spretta,góð í kringum þig, efaðu aldri þetta, elskaðu guð og mig; saman taktu þau silkirein, til líknar skulu þér leggjast þá að lækna gjörvöll mein.“
34. Rétta refsing fenguriddarar þessir tveir, sem meinlega móti gengu mætri gullas Eir. „Græðtu ekki garpa þá nema syndir sínar segi þeir upp so að seggir hlýði á.
35. Eg skal fá til færuað flytja þig á land, offra þú þinni æru út í mína hand. Sálu þinni skal sælan vís, legðu af alla líkams grein og lifðu með æru og prís.“
36. Henni hvarf að sinnihimnaríkis frú; menþöll lagði í minni meyjar orðin nú. Grösin spruttu geysi ótt, hún nam fylla upp handskjól sín og hvörs manns græða sótt.
37. Fengið fögnuð þennan,fljóðið horfir á Ránar hjörtinn renna réttar leiðir sá, skipið fram með skerinu flaut. Himna brúðurin hefur það sent að hjálpa vífi úr þraut.
38. Kvendið réð að kalla,kvæðasmiðurinn tér, biður hún bragna snjalla í burt að hjálpa sér. Fyrðar gáfu frúnni ans; hún fór so út á flæðar dýr, þeir fluttu hana til lands.
39. Hvörja sára eður sjúka,er silkilindin finnr, gefur hún græðing mjúka, guðleg trúa vinnr. Fréttist það um borg og bý að línþöll er komin á landið upp með læknisgrösin ný.
*40. Riddarinn sá sem rægðiríkja bauga Vör, lausnarinn á hann lagði, og læsti þungri kör. Vanheill varð sá vesæll mann; burgeis talar um bróður sinn og biður að lækna hann.
41. „Vilji hann það vinna,víst sem eg legg uppá lysting lyfja minna, lækning skal hann fá. Opinberi hann alla synd, segi hann upp með sannri grein, sem sér í hvörri mynd.“
42. Kurteis kvinnan settaað kerhúsinu gengr, vill hún vondum létta, *vísirs smyrsl hún fengr. Burgeis og hans brúðurin merk fóru þar inn í fagran sal og fengu með sér klerk.
43. Lét hann upp öll af léttalíkamans brotin stór en hyggst að hylja þetta hvörninn barnið fór. Sæmdarvífið svaraði ljóst: „Leyndu ekki löstunum þeim sem liggur fyrir þitt brjóst.“
44. Sagði hann allt hið sannasinni illsku í frá. Kurteis hjónin kanna kranka sút og þrá; halurinn fékk þá heilsu brátt. Ljúfa kvinnan leiðarstjörnu lofaði dag sem nátt.
45. Fer sem fugl með vindumfregn af þessu fljót, sérlega sjúkum og blindum sætan vinnur bót. Kemur hún heim á kóngsins garð sem menja grund á margan hátt mest fyrir rógi varð.
*46. Þóttust varla þekkjaþessa frú né séð; hann er ei hægt að blekkja sem heilagur andi er með; brúðarævi brátt er skýrð, Máría veitti menja lind mikla náð og dýrð.
47. Hinn kaski kóngsins bróðir,sem kvendið hafði rægt, var dreginn á dauðans slóðir, dreng var hvörgi hægt; biður hann vífið að bjarga sér. „Skynsamlega skaltu áðr skriftast,“ kvað hún, „fyrir mér.“
48. Hið sanna allt hann sagðisinni illsku í frá. Kurteis kvinnan þagði en kóngurinn hlýddi á. „Sárleg eru mín svik við þig, laug eg það upp á listar víf sem lysti sjálfan mig.“
49. Sikling sættast vildisína brúði við. Geira njóturinn gildi gjörði leikara sið. Sætan ansar svinn í lund: „Þú fær það ekki fang á mér, eg festi elsku grund.“
50. Kurteis kóngurinn frægiköppum ríkið bauð, hann fann eð fegursta lægið, fyrirlét góss og auð, fór á skóg og faldi sig. Hjá Christi munu þau kærleikshjón nú komin í efsta stig.
*51. Hér skal hróður falla,heyrðu mig blessuð mær, *eg vil á Jesúm kalla jafnan að sé mér nær. Heitir kvæðið Hugarraun, hjá einvaldskónginum æ[ð]stum vér eigum að vænta oss laun.
*52. Hvör sem vísum hlýðirhölda bið eg þess, syngi seggir blíðir sanctæ Máríæ vess, biðji fyrir þeim sem brag hafa ort, lifandi Jesús leið oss inn í ljósa engla port. AthugagreinarHandrit:
A: A1: AM 148 8vo, bl. 215v–219v. (Skrifað 1677. Fyrirsögn: Eitt gamalt kvæde vm kong eirn christinn og hanz drotningu). A2: Ny kgl. sml. 1141 fol, s. 564–577; A3: JS 405 4to. Bæði þessi handrit: A2 og A3 eru afskriftir af glötuðu handriti sem hefur verið skrifað fyrir sama mann og A1. B: JS 610 4to, bls. 67–76. (Jón Helgason telur handritið skrifað nokkru fyrir 1700. Yfirskrift kvæðisins þar er „Hugraun“ en 51.5 stendur „Hugarraun“). Kunnar eru fjórar afskriftir þessa handrits: JS 399 4to (virðist skrifað af Jóni Ólafssyni úr Grunnavík). JS 515 8vo, 135–148 (skrifað af Jóni Árnasyni). Lbs 201 8vo, s. 316–324 (skrifað af Páli Pálssyni) Lbs 2166 4to (skrifað af Jóni Þorkelssyni um 1920). Athugasemdir:
4. erindi er aðeins í B.23.1 dormings] drauma B.
40. erindi er aðeins í B.42.4 vísirs smyrsl hún fengr] vís er smyrsla fengr A2–A3.
46. erindi er aðeins í B.
51. erindi er aðeins í B.51.3 eg] < jeg [svo í handriti, líklega breyting skrifara til að stuðla á móti j en stuðlun sérhljóðs við j hefur verið eðlileg á dögum höfundar og breytingin því óþörf].
52. erindi er aðeins í B.(Íslenzk miðaldakvæði II, bls. 168–179) |
