SöfnÍslenskaÍslenskaPersónuvernd:
Vefurinn safnar engum upplýsingum um notendur sína. Leturgerðir eru frá Google sem skráir notkun á þeim.
Vefkökur eru aðeins notaðar til þess að halda utan um innskráningar þeirra sem annast efnisstjórn. |
Flokkar
Allt (3126)
Afmæliskvæði (14)
Annálskvæði (1)
Ádeilukveðskapur (1)
Ástarljóð (32)
Baráttukvæði (1)
Biblíuljóð (2)
Brúðkaupsljóð (9)
Bæjavísur (2)
Bænir (1)
Bænir og vers (25)
Eddukvæði (30)
Eftirmæli (41)
Ellikvæði (7)
Formannavísur (22)
Fræðsluljóð (3)
Gamankvæði (31)
Grýlukvæði (8)
Harmljóð (3)
Háðkvæði (4)
Hátíðaljóð (6)
Heilræði (10)
Heimsádeilur (8)
Helgikvæði (47)
Hestavísur (1)
Huggunarkvæði (2)
Hyllingarkvæði (2)
Jóðmæli (3)
Jólaljóð (5)
Kappakvæði (5)
Kvæði um biskupa (6)
Leppalúðakvæði (1)
Lífsspeki (5)
Ljóðabréf (18)
Matarvísur (1)
Náttúruljóð (52)
Rímur (204)
Sagnadansar (52)
Sagnakvæði (4)
Sálmar (417)
Sjóhrakningar (2)
Sorgarljóð (1)
Sónarljóð (14)
Særingar (1)
Söguljóð (13)
Tíðavísur (15)
Tregaljóð (6)
Vetrarkvæði (2)
Vikivakar (13)
Vögguljóð (5)
Ýkjukvæði (5)
Þjóðkvæði (1)
Þorrakvæði (4)
Þululjóð (5)
Þulur (2)
Ættjarðarkvæði (54)
Ævikvæði (6)
Ævintýrakvæði (3)
Barnaspurningar um kirkjusiði og seremoníur ungdóminum til fróðleiks og öðrum einföldumFyrsta ljóðlína:Margt er ónumið mönnum í ungdæmi
Höfundur:Hallgrímur Pétursson
Viðm.ártal:≈ 1650
Flokkur:Fræðsluljóð
Skýringar
Víða er vikið frá hryndandinni í kvæðinu.
Formálinn
Margt er ónumið mönnum í ungdæmi; því eru skólar settir að skerpa næmi. Gagnmun ófróðum Guð tillagði þenna; þeir eldri eiga ynglingum iðnþróttir kenna. Sá lærði á vargjört lánardrottni sínum sem lét hann komast að vísdómi vænum. Sá ungi á næmi ferskt við Guð að virða og í fjársjóð þeim flest gott hirða. Að sinni skyldu sérhvör á að gæta og ei ákveðið verk ógjört láta. Því er það fróðum fordild og æra sem flesta láta af sér fræðast og læra. Ungum horfir helst til heiðurs og sóma iðkun og aukning náms ekki forsóma. Sá sem góðs leitar góðs fær að njóta; margt kann óráðþæginn af sér brjóta. Hér skal kirkjuvit koma til greina ungra og *einfaldra úrlausnir reyna. Þeir þurfa að kunna sig sem koma í hofgarða. Mér *þykir um Guðshús þó meira varða. Óþierugur við Guð í kirkju koma mun kristnum virðast til mikils ósóma. Heimska er að horfa á helg verktygi en hvar til þau þéna vita þó eigi. Að heyra á heilagt mál á helgum degi til vansa verður þeim sem vitkast eigi. Að horfa á helg tilföng hússins besta en deili hafa engin á er dárlegt næsta. Gjöri enginn spott að spursmálum þessum sem eg hér fram set í samstæðum versum. Sá, sem vel þiggur, vel bið eg njóti, fari honum vit í vöxt enn fáfræði þrjóti. Leiðrétti ef líta á lærðir vitringar; þeygi eru fyri þá gjörðar þessar spurningar. Hvör sem vitkast vill við vísdóm auki; enginn verður fullnuma fyrr enn í guðsríki. Lærandinn lærir hér so lengi sem lifir; Guð gefi oss sinni til gott að hafa yfir.
1. spurningHvað viltu kristinn maður til kirkju þinnar? Að sækja þangað gagn sálar minnar.
2. spurningHvað er sálargagn? seg mér af þessu? Að helga hvíldardag og hlíða messu.
3. spurningVeistu hvað hvíldardagur hefur að þýða? Vikusjöund væna og vígð er til tíða. Ellegar að segja so í máli mjúku það er helgur dagur í hvörri viku.
4. spurningSeg mér við hvörja hvíld hann er kenndur? Guðs sjálfs (sem í Genesisbók stendur). Heila sex daga Guð heiminn skapaði; þann sjöunda hvíldist hann og í senn helgaði.
5. spurningHvort varð Guð þreyttur þá hann heiminn gjörði? Nei, því hann vann allt með almættis orði.
6. spurningHvörninn hvíldist hann og þó án þreyti? Hann lét af að skapa þó langtum meir gæti.
7. spurningHvörninn helgaði Guð hvíldardag fyrsta? Hann setti hann til víðfrægðar verkinu besta. Hann var stiftaður helst mannsins vegna sem vilja Guðs hefur vit á að gegna. Á viku hvörri eiga menn verk Guðs að grunda, sex daga á holdið en sál þann sjöunda. Skal þá um leið hvör á skaparann minnast, til heiðurs við hans verk í helgum stað finnast? Því ber hann fagurt hvíldardags heiti sjöunda að aflétta sex daga þreyti.
8. spurningHélst lengi sköpunarskikkun sú góða? Allt þar til Jesús uppreis af dauða. Þann mikla hvíldardag mæddur af pínu hvíldist hann í greftrunarherbergi sínu. En þann næsta dag með upprisu sinni helgaði Kristur svo hafður sé í minni. Rann þá upp spánnýr drottins dagur; mestan bata tók mannkynsins hagur. Og þá urðu dagaskipti dýrrar sjöundar til heilags helgihalds heilags samfundar. Síðan hefur kölluð verið sunnudagshelgi; henni trú eg endurlausnaræran fylgi. Helgir postular hann þar til völdu með ráði heilags anda þá ritningar skildu. Við sól er kenndur vegsemdar mestur drottins dagur vor í dagatali fyrstur. Á honum skópst hauður og himin með ljósi drottins margfaldri dýrð trú eg hann hrósi. Á honum réttlætis sól rann upp í heiði þá lífið fékk sigur enn dauðinn deyði. Því er hann og drottinsdagur kallaður; sá, sem hann heldur vel, er heilagur maður. Á sama vikudag sendist af hæðum heilagur andi Guðs með himneskum gæðum.
9. spurningHvað kallast að helga hvíldardaginn? Að gjöra sem kenna Guðs kirkiulögin. Helgar sá hvíldardag sem hefur í minni öll sköpunarverk með endurlausninni. Og heilags anda helgunar gæði sem alla menn með orði Guðs endurfæðir. Sá, sem með alúð orði Guðs hlýðir, af heyrn öðlast trúna og hjálpræði um síðir. Sá, lærir þrennan Guð að þekkja og dýrka, hlið himins er honum heilög kirkja. Hvör, sem ákallar í helgum söfnuði nafn síns drottins, náð fær hjá Guði. Hver, sem á helgum degi herrann prísar, sannan Guðs Lazarum sig bevísar. Sá, sem Guðs sakrament með sóma brúkar, sinni þurfandi sál sætlega hjúkar.
10. spurningKynntu mér hvað kirkja þýðir? Það er heilagt hús sem helgan Guðs prýðir. Kirkja heitir bænahús Krists dýrkinga eða vígt herbergi að tala um Guð og syngja. Kyrios í grísku máli kallast heilagur. Guðs hús af Guði sjálfum glóseran dregur.
11. spurningHvað merkir kór þar Krists er altari? Í söngvígðum pasti syngjandi skari.
12. spurningHvað er altari með sínum sóma? Það er göfug stó Guðs helgidóma. Á altari voru offur lögð áður til forna og kveikt upp reykelsi kvöld og morgna. En nú er það andlegt borð andlegrar fæðu þar kennimenn tilreiða Kristí kvöldsnæðu.
13. spurningÞví eru lífleg sett ljós á altari? Svo helgidómsprýðin sé því háleitari. Sú seremonía er svipur Guðs dýrðar og dýrt heillamerki drottins hjarðar. Sjálfur Guð býr í sínum helgidómi; eilíft ljós er hans andlitis sómi. Ljómandi Guð nefnist ljóssins faðir; ljóssins börn eru hans lýðir kallaðir. Jesús er líf og ljós lifandi manna sem upp rann og ofan kom af hæðum himnanna. Kerti er af tveim hlutum, kveik og tólki; þar á logi ljós sem lýsir fólki. Það klára kirkjuljós, Kristur blessaður, einn með tveimur náttúrum er Guð og maður. Minnir oss messuljós á manndáð skæra að vöndum verkin góð sem vor er æra. Kennir oss kirkjuljós kveikt á altari að lukka vor, líf og trú leikur á skari.
14. spurningHvað þýða klæði þau, hökull og serkur, sem um messutíma íklæðist klerkur? Mark og einkenni er messunnar skrúði; sá honum klæðist er Kristí sendiboði eins og Guðs engill sást á páskadegi hvítklæddur í steinþrónni hægra megin. Einninn eru upptök þess í eldra testamenti; tignarklæði bar sá í tjaldbúð þénti. Árons prestsskrúði ærinn var blómi að Guðs skipan þá hann gekk í helgidómi.
15. spurningHvar fyri er klukkum hringt til messu? Guð er frumkvöðull fyri verki þessu. Á Sínaífjalli svo bar til forðum áður en himna Guð hreyfði þar orðum. Hvell básúnuhljóð hann lét þar klingja þar af er siður sá til söngs að hringja. Svo títt sem málmurinn fyri messu gellur teiknast oss dómsdagshljómurinn hvellur.
16. spurningSeg mér hvað messan er í merking sinni? Heilög þjónustugjörð í helgu inni.
17. spurningHermdu mér hver er þar helst að þénari? Sá sem er skrýddur fyri skæru altari.
18. spurningHvað gjörir þjón sá þegar hann messar? Hann afleysir, predikar, biður og blessar. Í vatnsfonti skírir vitur söngvari, deilir út brauð og vín við drottins altari.
19. spurningEr margt að gjöra í messuembættinu? Sjö verk sem nú voru sögð öll í einu.
20. spurningEr margt sungið í messu veglegri? Helgir söngvar fimmtán hvör öðrum fegri.
21. spurningHvað heita söngvar þeir? Seg mér hið rétta! Eg held vísdómsmennt að vita þetta. Upphaf messu er fyrst inngöngusálmur; gengið er til kirkju, gellur þá málmur. Þar næst er friðarbón framflutt í messu; Kyrie er upphaf á kórstemmi þessu. Þá kemur englasöngur af presti hafinn og dýrð sé Guði í upphæðum gefin. Þá er messubæn í heyranda hljóði eftir Gabríels orð sögð til söfnuði. Þar næst postulamálpistill tónaður og halelújavers sem himnana gleður. Þar næst himnasöngs fylgjan fögur og sekventían sem sætan seim dregur. Þá er guðspjallsins gleðilegur rómur og credo sem játar kristindómur. Vers eftir predikun með són sætum helgunar eðla orð undir sínum nótum; sakramentissálmur óvandur sunginn meðan útdeiling yfir stendur. Þá er þakklætisbón byrjuð af presti, síðan blessunarorð, sá sermoninn besti. Útgöngusálmurinn endar helga messu; himnesk er skemmtan að hlíða þessu. Allir í söfnuði eiga þessa söngva yfir hafa þar til úr kirkju ganga, þeir með vörum lágt, sem vantar söngróma, so kirkjan með kórnum samsyngi, amen.
22. spurningEr nú þetta alltíð sungið hið sama? Nei, því að sitt mál heyrir hvörjum tíma. Aðventu, jólin, að kyndilmessu, langafasta og páskar ljá oss þá vissu. Uppstigningardagur og hvítasunna, þrenningarhátíð og þaðan til aðventunnar. Tímar kirkjuársins með terminum þessum so sér skipta og líka söngvar í messum.
23. spurningFlytjast margir sermónar fram í Guðs húsi? Ég vil þá telja upp svo úr spurning leysi. Fyrsti á sæti því sem fólk við skriftast, þrír á predikunarstól og þeir so skiptast: Áminning til bænar er þeirra hinn fyrsti, guðspjallsútlegging annar sá næsti. Almennileg bænagjörð er þriðja ræða þá predikun endast, sú fólkið á að fræða. Fimmta er áminning fyrir Guðs altari áður en bergir innargönguskari; sjötti við *kirkjudyr þá konur inn ganga eftir sinn barnburð og útistöðu langa; sjöundi við kórdyr þá saman skal hjón vígja; áttundi þá afleyst er opinberlega; níundi við fontinn þá fögur vatnsskírnin hanteruð er og helguð Guði börnin.
24. spurningAð upphafi spyr eg ársins kirkjunnar? Það er fyrsti sunnudagur jólaföstunnar.
25. spurningHvað er þá í fyrstu fram sett til mennta? Þreföld herrans heilög aðventa.
26. spurningHvað er á jóladag hellst lagt í minni? Maríusonar fæðing af móður sinni. Á áttadag af drottins umskurðarsári og nafninu Jesú með nýja ári. Opinberunarhátíð heitir þrettándi, þá komu vitringar úr Austurlandi. María á kyndilmessu kom í musteri, Símeon fann Krist þar so sem hann á kjöri. Á föstugangs sunnudag, so hljóðar kenning, við skírn Kristí var heilög þrenning. *Á boðunarhátíð Maríu birtir letur, um Kristí getnað sá dagur getur. Á skírdag er framsett sú kirkjuræða hvörninn menn hold og blóð herrans snæða. Á langa frjádag er lesin passía, það er herrans píningar heil historía.
27. spurningHvað er á páskadegi predikað lýðum? Af sældar Kristí upprisusigri fríðum.
28. spurningHvað er á uppstigningardag haft til kenningar? Dýrðar upphafning drottins uppstigningar.
29. spurningHvör er lærdómur á hvítasunnu kenndur? Um helgan anda sem af hæðum var sendur.
30. spurningEn á trínitatis tignardegi hreinum? Þá er af Guði sagt þrennum og einum.
31. spurningHver eru á Jónsmessu framsett fræði? Um fæðing Jóhannes og föður hans lofkvæði.
32. spurningEn á vitjunardag Maríu Guðs móður? Hebrons samkoma og hennar dýr óður.
33. spurningHvílík er á Mikaelismessu musterisræða? Um englana og ungbarna eðlið góða.
34. spurningEn á allra heilagramessudegi mætum? Segist þá af útvaldra sældarhag sætum.
35. spurningHvörninn er þér mögulegt að minnast prestskenning? Ef eg predikunar athuga þrenning. Fyrst læring þá, sem lætur upp hið sanna, hvar á sig festir heilög trú manna. Annað er áminning öllum til betrunar sem varar við illu so verði ei til hindrunar. Þriðja er huggun sæt í söng hvörs konar sem glæðir upp geð manns til góðrar vonar.
36. spurningÁttu margt að gjöra þá til kirkju kemur? Það er innifalið í atvikum þremur. Fyrst kem eg í bænahús að biðja með öðrum sáluhjálpar sjálfum mér og samkristnum bræðrum; þar næst að hyggnast og hlíða kenningunni; þriðja lagi að þakka Guði með rödd og munni. Her að auki á eg á tilsettum tímum að giöra mig líkan Guðs kirkjulimum, fyrir Guði og prestinum grátandi skriftast so eg megi hvervetna huggast og tyftast. Her næst að vera í helgu samneyti Guðs sonar holds og blóðs með gleði og þakklæti.
37. spurningEkki er enn að öllu spurt, á vil eg hlýða. Hvað mun skriftargangurin hafa að þýða? Hann merkir játning hjarta og munns þrenna, í fyrstu þar sorgfullir syndir viðurkenna. Og kemur sú hjartasorg af hörðu lögmáli sem syndaþekkingar sannur er skóli. Trúarjátan þar næst í skriftargangi skeður því syndkramda samvisku guðspjallið gleður. Hlýðnisjátan þriðja heitir í skriftargangi þar góðri lifnaðarbót Guði lofar mengi.
38. spurningVeistu hvað gott það er Guði að játa, dýrmætt og heilsusamt djöfli *afneita? Það má kalla trúlofun og tryggðarsáttmála sem við Guð sinn í skírn gjörði hvör sála.
39. spurningHvað er Guðs stórmerki sem hvör einn játar? Öll skikkan sú sem hann vill vera láta. Það eru öll hans lög og himnesk réttindi sem bjóða hvað rétt er en banna rangindi. Það er líka Guðs náð í guðspjalls sannindum sem neitar sig vilja nokkur deyi í syndum, kallanar kristindóms kóngleg regla og sakramentin bæði er soddan innsigla.
40. spurningHvað kallar þú Satans verk og vilja? Synd og glötun manns, so er það að skilja.
41. spurningÞví óskar þú aflausnar af presti þar hann er líka brotlegur og hefur sína lesti? Það gjörir hans postulegt prestsembætti; Jesús þá forðum í sinn stað setti. Þá prestur afleysir með yfirlegging handa talar hann ei sín orð heldur heilags anda. Í Jesú nafni vil eg vera af syndum leystur en ekki sjálfs þess sem framflytur lestur.
42. spurningHvernin kann aflausn prests á þér að hrína? Guðs andi gjörir það fyrir góða trú mína. Kraftur Kristí blóðs kann mig að hreinsa og alla trúaða af öllum sálarvansa. Að gensvörum þínum geðjast vel heyrn minni. Verði þér, vinur, eftir vænni trú þinni. Epilogus Hér næst vil eg í skilnað skila erendi frelsarans sem til þín með friðarboð mig sendi: Ef legáti kóngs að þér leita færi og hans tignar náðugt bréf til þín bæri og væri hans náðar majstatis mandat þar inni að þú skyldir í barm stinga *bréfperlu sinni og læra fyrir utan letur sem á stæði og tíu ár blífa við bréfuð heilræði, þá skyldi hann unna þér af ríki sínu til æru þér og uppheldis ætterni þínu; mundir þú í bréfsins innihaldi þig æfa og legátann einnig í heiðri hafa. Nú er Biblían bréf kóngsins hæsta, hans náðar sendiboða haltu þína presta. Mundu því, barnkorn, þá í Guðs hús gengur herrans orð er þér himneskur fengur. Athuga þú predikunar prestsins uppkvæði og vittu hvar það samhljóðar við þín barnafræði. Að guðspjalls innihaldi gá sem þú getur og hvað marga punkta presturinn framsetur. Festu í minni þínu fögur heilræði, líkingar séu þér sem lifandi fræði. Af huggunarummælum haf sálargleði; sit þú undir predikun með góðu geði. Láttu góð dæmi til góðs þig upphvetja en illra vond afdrif frá illu þig letja. Vertu ekki gálaus þá Guðs orði hlýðir né fljótur á burt so ei blessunar bíðir. Geym þú svo prests orð sem Guðs munnur segði og athuga hans ráð góð sem engill Guðs legði. Því öllum mönnum verður eftir trú sinni. Gott er að gjöra vel og gott leggja í minni. Kynntu þér utanbókar kórsönginn væna; amen, segðu til allra kirkjubæna. Hátíðir skaltu í hávirðing hafa, glaður þá Guð þinn í Guðs húsi lofa. Guð mun þér kirkjusókn svo góðu launa, ending munt sæla fá allra þinna rauna. Hreppa muntu veru í himnanna ríki vina Guðs útvaldra verður þú líki. Messuspurningaþulan sú þarna kveð eg megi heita kirkjuvit barna. – – – Sendi eg stökurnar sóknarfólki mínu og óska að iðki menn í húsi sínu. Sá sem sig speglar í spurningum mínum kunnandi verður í kristindómi sínum. Friður Guðs sé með frómum lesara, kórbræðrum mínum og kirkjunnar skara. (Hallgrímur Pétursson: Ljóðmæli 4, bls. 58–61. Í útgáfunni eru Barnaspurningarnar teknar eftir JS 272 4to I, bl. 252v–259v, og er þeirri útgáfu fylgt hér) Lesbrigði: Formáli 18 einfaldra] < 471, H1770, 1773. einfalldara 272. Formáli 20 þykir] < 471, H1770, 1773. þyke 272.
23. spurning 11 kirkjudyr] < H 1770, 1773. kórdir 272, 471.
26. spurning 11–12 (Þessar línur eru aðeins í H 1773 en vantar í 272, 471 og H1770) |