Andvari

Ó, þér svefnþrungnu Íslands lýðir,
æðri og lægri, sérhver mann,
vaknið, æ vaknið samt um síðir,
senn hringir stóra dómklukkan,
senn gellur lúður seinsta hljóm,
senn kemur Guð að halda dóm.

Bendingar hans í öllum áttum
eru að spyrja fjær og nær,
áminnir hann með ýmsum háttum
uppvakna svo að skulum vær
fyrr en sú stefna stýlast viss:
Statt upp og kom að dómstól Krists.

Stundum þráneyddur straffið sendir,
stórglæpanna svo iðrunst vér,
stundum og svo með blíðu bendir,
bevísanlega hver einn sér,
að hans almættis höndin klár
hefur svo breytt í nokkur ár.

Eg vil fram telja fáein dæmi
frelsarans Jesú náðar saft
auki mér skilning, anda og næmi,
orðunum gefi líf og kraft,
að til vegsemdar verði sér
og viðvörunar yður og mér.

Þá datum skrifa þjóðr gjörðu
þúsund sjö hundruð fimmtíu og fimm,
upp kom jarðeldur út úr jörðu
í Kötlugjá og sandhríð dim,
vatnsgangur æddi undrum með,
öskufall þykkt og myrkviðrið.

Dynkir og brestir dundu viður,
dó þá hver kind, sem úti var,
sandurinn féll í fannir niður,
fimmtíu bæir eyddust þar,
missir og tjón að mörgum óð;
meir en sex vikur þetta stóð.,

Samt lagði Drottinn líkn með raunum,
lofuð veri hans blessuð hlíf;
ei mætti fólkið eymda kaunum
utan tveir menn sem misstu líf;
mundi þó allt eins hinum hætt,
hefði ei Drottinn þeirra gætt.

Leiðvallarþinglag allt nær eyddist,
ekki fannst neitt til lífsbjargar,
fólkið í burtu flýja neyddist,
fór það í næstu sýslurnar,
supu þó margir sorgar kaf,
sumir biðu og dauðann af.

Næstu ár eftir feiknin fanna
fárleg bágindi mörgum jók:
hafísinn gerði bjargir banna,
bægði hann mjög, þá fiskast tók;
af hæðum ei í hafið sá,
hvar fyrir aflinn lagðist frá.
10. Sölvafjörur og sjávargæði
sannlega þar af skemmdust með,
fátækir hrepptu mein og mæði,
minnka tók óðum bjargræðið;
en Drottinn minntist nú á ný
náðar sinnar þeim raunum í.

Hann þá í brjósti um börn sín kenndi,
bjargaði þeim úr hungursnauð,
því kongur Friðrik fimmti sendi
fröktuð tvö skip með mjöl og brauð,
sem eyddi vel hjá öllum lýð
yfirvofandi hungurs tíð.

Skenkti hann og þeim skaða fengu,
Skaftafellssýslu innbúum,
tvö hundruð dali, trútt þeir gengu
til uppbyggingar jörðunum;
blíður Guð sendi björg þar með,
batna tók stórum árferðið.

Jarðirnar byggðust allar aftur,
enn þó til sjái merkin þrenn,
svo gerir Drottins gæskukraftur
græta og hugga auma menn;
hann færir burt í hel og neyð,
hann opnar þaðan aftur leið.

Tveim árum síðar sjógangs udur
svo mikil komu óvart þá,
að öll skipin braut í einu sundur
með ógnum bæði stór og smá,
er við Dyrhólaeyju var
úthaldið þrátt til sjóróðrar.

Eitt lét þó Drottins eðla kraftur
eftir verða til lífsbjargar
meðan hin voru viðrétt aftur,
varð þá margur að kaupa far,
sem áður vildi ekki þó
ókeyptur róa fram á sjó.

Þannig leið tíðin þar til árið
þúsund sjö hundruð sextíu og eitt,
barst á skipi, svo banasárið
beið þar af einn; en lífið greitt
hinum gaf Drottinn dýr með grið;
Dyrhóla var það eyju við.

Tveim árum seinna bólan bráða
brunaði yfir Mýrdalssveit,
burt tók af oss af þrautum þjáða
þrjátíu og fjóra í téðum reit;
veitti hún og fyrir austan Sand
einstöku manni lífsins grand.

Austur í sjálfu Álftaveri
ein stúlka hennar merki bar;
frá hinum Drottinn henni sneri,
hún fékk ei öðrum grandað þar.
Því, sem Guð hlífir, hlíft er vel, —
hans veri lofað gæskuþel.

Að liðnu einu ári síðar
á barst skipi á téðum stað;
uppsvelgdu dauðans ólgur stríðar
aðra tvo — bending Guðs var það —
að hinum sömu hættu úr
hann veitti líifið gæskutrúr.

Fjögur ár næsta farsæl gæði
frelsarinn gaf til sjós og lands.
Hekla þó spúa höstug náði,
höndin almáttug skaparans
umgirti oss svo enga neyð
af þessu nokkur maður leið.

Fjárpestin, sem á sögðum tíma
Suðurlands búa mæddi þá,
hneppti oss ei í hungurs líma,
hún komst ei yfir Jökulsá.
Svona var Drottins gæska góð,
göfgi hann hver ein kristin þjóð.

Ekki fékkst bati þó hjá þjóðum,
þróaðist vonskan mörgum hjá,
deilur og kíf þá uxu óðum,
öfund, drambsemi, last og þrá.
Ágirndin byggði brjóst og geð,
bönnuð ofdrykkja fylgdi með.

Þá tók Drottinn að hóta hörðu,
halastjörnuna sáum vér.
En þegar skrifa þjóðir gjörðu
þúsund sjö hundruð sjötigir
kom hörkuvetur kyngi með,
kolfelldi bæði hesta og féð.

Refar og dýr úr suðursveitum
sóttu að því sem eftir var,
því í fjárpestar fellireitum
fengu ei neitt til lífsbjargar;
samt var þeim svo nær öllum eytt
og til betrunar ráð vort leitt.

Hér eftir Drottins höndin milda
hélt svo við vorum sauðkindum
að vér kunnum, sem er vor skylda,
öðrum að hjálpa nauðstöddum;
samt fundust þeir er svo um leið
sér nýttu annars þörf og neyð.

Bjargræði hélst og samt af sjónum
samfellt um næstu þrjú árin,
þjóðin varð laus af þraut og tjónum,
þó fylltist ekki ágirndin;
hennar þénarar þorstlátir,
þeir urðu aldrei ánægðir.

Guðs helgidagar fóru að fækka,
fororðning kóngsins aftók þá.
Áhyggjan nam þó stórum stækka,
strax vildu róa þessum á.
Hinir sem minna sinntu seim
sungu guðsorð á dögum þeim.

Þá kom bending frá dýrum Drottni,
drukknaði skip nær páskunum;
misstu þá sjö á mararbotni
mennirnir líf hjá Dyrhólum;
Að landi ráku liðnir tveir,
leg kirkjugarðsins fengu þeir.

Með veðrum grimmum vann þá brúsa
vorharkan mikil eftir á.
Sumarfuglarnir heim til húsa
hnepptust og dóu niður í strá.
Svo grómtekin er syndin manns
að saklausar skepnur gjalda hans.

Mýs flýðu þá úr fylgsnum öllum
framar alvenju bæjum að;
að menn gættu að eymda áföllum
án efa vildi boða það.
Á annan veg það útlagt var,
allflestir þessu sinntu ei par.

Ár seytján hundruð sjötíu fjögur
sást fyrir norðan Öræfin
uppkoma jarðelds ekki fögur,
ákaft sandfall og mökkurinn.
Þar varð þó skaði enginn að —
augljóst furðuverk Guðs var það.

Ágirndin tók að vaxa víða,
vildu sem flestir eiga skip;
menn tóku þau að mynda og smíða,
minnkaði aflinn þá í svip;
en þessar skipa ákefðir
ósátt og misklíð fæddu af sér.

Tuttugu fiska tóku mestir
til hlutar allan veturinn,
minna þó þessu fengu flestir,
fer svona tíðum ágirndin;
geðið þó ólmast auð vill fá,
afl hefur höndin lítið þá.

Enn reyndi Guð oss ári síðar
alvitra sínu ráði af,
sjóróðra gæftir þegar þýðar
þriðja í páskum Drottinn gaf.
Slíkar hagræðis hugkvæmdir
hinir ágjörnu nýttu sér.

Þeir fóru strax til fiskveiða,
fundust og líka allmargir
sem lastið hinum gerðu greiða
er guðsorð lásu heima sér,
Drottinn því sinni dásemd með
dempaði þeirra stolta geð.

Mánudag næstan trúr þá taldi
tuttugu og fjórða aprílis,
blíðviðri mesta mönnum valdi
að morgni höndin almættis;
fóru þá undan fjöru lands
fimm skip með níutíu manns.

Þau héldu út á hafið bláa,
höfðu gott veður fram á dag,
tók þá að örvast aldan háa,
austan blés vindur lítt í hag,
brimsjór og ólga vaxa vann,
varð þá hreint ófær landdtakan.

Í þessum sútum sorgarefna
saman kom öllum einlægt þá,
út að Vestmannaeyjum stefna
ef færi gæfist þeim að ná,
til þeirra víst þó töldu þar
tólf vikur sjávar fullkomnar.

Undur, er þóttu offra tjónum,
ýmsir menn réðu þann tíð sjá;
heyrðist og mikið hljóð í sjónum
nær hrökktust skipin landi frá;
en í vestrinu uppi senn
eins og regnboga sáu menn.

Guðs mildihöndin maktarríka
minntist á sína sáttmálsgjörð.
Vegsami hann og heiðri líka
himinn, sól, englar, menn, sjór jörð,
en þó þessir hvað allra mest
er hans varðveitti náðin best.

Þeir héldu burt í herrans nafni,
hver öðrum voru samskipa,
báðu Guð sínum stýra stafni,
staðfestu á hann vonina.
Allir svo fylgdust — eg vil tjá —
út fyrir sjálfa Jökulsá.

Tók þá að dvína dagsins birta,
drifu því hverir öðrum frá,
ofviðrið fór með ógnum syrta,
út yfir borðið varla sá,
stormurinn hræddi sturlað geð,
stórregn og krapi fylgdi með.

Höfðu þá allir sama í sinni,
sér skyldi báran vísa leið
eyjanna til svo komast kynni,
en kalda forðast dauðans neyð.
Hugraun það mestu mönnum gaf,
mundi þá reka út á haf.

Samt héldu þeir sem leiðir lágu;
loksins þá daga nokkuð tók
Bjarnarey nálægt sér þeir sáu,
sjóhröktum þetta gleði jók.
Undir hana þeir héldu þá
hvíldarstund litla til að fá.

Aumasta skipið eitt sinn hreppti
áfelli stórt á leiðinni,
hjálpólin sínu haldi sleppti,
hrökk því stýrið úr lykkjunni,
en svo það lagfært yrði þó
undir eins lægði vind og sjó.

Orðlengja þarf það ekki framar
áðurnefnd skipin — svo til bar —
frí við hafsöldur hættusamar
héldu þar undir eyjarnar;
um nónbil voru öll á land
uppkomin laus við mein og grand.

Viðtektir góðar veitti þjáðum
Vestmannaeyja þjóðin flest,
gáfu þeim kost með kærleiks dáðum,
kaupmaður Hans þó allra best;
nákvæma sýndi hjúkrun hann
hverjum sem til hans koma vann.

Þá, sem aumari öðrum vóru,
í sín hýbýli taka vann.
Tuttugu þeirra til hans fóru,
trúlega þessa fæddi hann,
gaf þeim svo upp með sómasöfn
sérhvern kostnað og fyrirhöfn.

Segl og skipsreiða líka léði
loksins þá héldu þaðan burt,
svoddan höfðingsskap, sem hann téði,
síst hafa menn af öllum spurt;
honum skal það til heiðurs hér,
hans ætt og þjóð sem maklegt er.

Launi honum með góðum gæðum
gjafarinn allra farsælda,
bæði hér og á himnahæðum
hann fái blessun margfalda.
Kærustu hans og börnin blíð
bevari Jesús fyrr og síð.

Öllum Vestmannaeyja lýðum
umbuni Drottins trúfesti,
að þeir af kærleiks þela þýðum
þessu sjóhrakta landsfólki
hýru veittu og hjástoð mest,
hjúkrandi þeim sem allra best.

Hjúkri þeim Guð í sess og sæti,
á sjó og landi, nótt og dag;
hjúkri þeim Guð, þá heimsins kæti
hverfur, en þjakar raunaslag;
hjúkri þeim Guð í hvers kyns neyð,
hjúkri þeim Guð í lífi og deyð.

Ellefu þeir þar daga dvöldu;
dag sjötta maí-mánaðar
héldu svo burtu hafs um öldu,
hittu að kvöldi Landeyjar,
festu þar skipin firrtir neyð,
fengu sér hesta heim á leið.

Níunda maí vafðir værðum
voru þeir allir komnir heim,
lausir úr hættum hafs ófærðum,
hver nam af alúð fagna þeim;
úr helju þóttust hafa þá
heimta sem öll var vonin á.

Náungarnir í sorgum sárum
setið höfðu um þetta bil,
sveipaðir hörðum harmabárum,
hugðu þá sokkna djúps í hyl,
grátfegnir urðu þá og þeim,
þegar þeir heilir komu heim.

Þeim ber ei gleyma þess að minnast,
þakklátir alla lífs um tíð;
engir skyldu og af þeim finnast
svo óguðlegir fyrr né síð,
að hefðu það sagt: Hefnd yfir þá
er hirtu ei róa páskum á.

Drottni sé lof um ævi og aldur
er þessum veitti land og líf.
Gefi það ljúfur Guð alvaldur,
vér gleymum ei hans vernd og hlíf,
heldur að dýrkum hans almátt
háleitan bæði dag og nátt.

Nú þegar skrifa þjóðin kunni
þúsund sjö hundruð sjötíu
og sex frá Kristí fæðingunni
furðu oft sást á loftinu
ógna roði sem eintómt blóð,
af þessum mörgum hræðsla stóð.

Menn sáu og í Meðallandi
mikil vatnsskrímsli þetta ár
í Feðgakvísl á einum sandi
á það horfðu þeir stundir þrjár;
aðrir litu með athygli
eins og blóðhnött á jörðunni.

Á ári síðar oft menn sáu
ýmisleg teikn á loftinu;
þrumur töldust með hljóði háu
á hálfri eykt hér um fimmtíu:
regn og vatnsföllin geystust greitt,
Guð lét þó ekki skaðast neitt.

Angur er stórt og stríð ei minna,
sturlaða menn í landinu
þrjátíu og tvo má telja og finna,
truflaða menn í geðinu.
Fyrir þeim biðji frelsarinn
svo fái ei grandað morðinginn.

Ókennd veikindi víða heyrast,
verður í burtu mörgum svift.
Angistar strengjum ýmsir reyrast,
elskubandi er sundur kippt.
Þjófnaður, lygi, þræta vönd
þrálega fá nú yfirhönd.

Þetta oss öllum þrýsta skyldi
að þekkja Drottins stóru náð
og hans almættis maktar mildi
er mönnum bendir svo í náð,
leggjandi jafnan líkn með þraut,
leiðandi svo frá glæpabraut.

Vakna því, aumi Íslands lýður,
upp við bendingar lausnarans;
eftir þér Drottinn ennþá bíður,
ei vill hann dauða syndarans;
grát þinn blóðugan glæpastig,
Guðs son bið þú að lækna þig.

Meðan útlegðar líf þitt varir
lif þú varlega ætíð hér
svo með Símoni í friði farir,
þá fjörið lífsins seinast þver
og sannari kunnir sælu að ná
sólfögrum lambsins stóli hjá.

En þú miskunnar mergðin, Jesús,
minnstu á sjálfs þín dreyrafoss.
Vertu oss aumum ætíð, Jesús,
í gæsku þinni vek þú oss.
Blóðið þitt á oss blæði hér,
burt taki vorar misgerðir.

Það frelsi oss úr fári og nauðum,
fyrir oss biðji ár og síð,
líkni oss bæði lífs og dauðum
svo lendum eftir heimsins stríð
inn í ljómandi lífsins borg,
lausir við mæðu, eymd og sorg.

Þig, þú lifandi lífsins brunnur,
lofi og dýrki hvert eitt sinn
vor tunga, hjarta, mál og munnur,
menn, englar, jörð og himinninn.
Allt það sem hefir andardrátt
efli þinn prís í hverri átt.